ΙΝΤΕΛΦΟΝΣΟ ΡΑΜΟΣ ΒΑΛΝΤΕΣ: «Η Επανάσταση ήρθε για να μείνει»!

Ο «Ρ» δημοσιεύει εκτενή αποσπάσματα από τη συνέντευξη ενός από τους σημαντικότερους εκπροσώπους του κινηματογράφου της Κούβας στην τηλεόραση του «902»

Η αφίσα του Φεστιβάλ Κουβανικού Κινηματογράφου για τα 50χρονα του ICAIC

Επίσημος καλεσμένος του Φεστιβάλ Κουβανικού Κινηματογράφου που πραγματοποιήθηκε στις αρχές Δεκέμβρη στην Αθήνα, στην έδρα της Ταινιοθήκης της Ελλάδος σε συνεργασία της πρεσβείας της Κούβας και τη «New Star» - με αφορμή τη συμπλήρωση 50 χρόνων από την ίδρυση του Κουβανικού Ινστιτούτου Τέχνης και Κινηματογραφικής Βιομηχανίας (ICAIC) - ήταν ο σκηνοθέτης και ιδρυτικό μέλος του ICAIC, Ιντελφόνσο Ράμος Βάλντες.

Το ICAIC ιδρύθηκε από την επαναστατική κυβέρνηση στις 24/3/1959. Μέχρι τότε ο κουβανικός κινηματογράφος είχε να επιδείξει ταινίες φτωχής καλλιτεχνικής αξίας. Το ICAIC κατάφερε να ενσωματώσει την κουβανική και λατινοαμερικάνικη διανόηση δημιουργώντας έναν πραγματικά εθνικό κινηματογράφο που έδινε στους δημιουργούς τη δυνατότητα απεριόριστης καλλιτεχνικής ελευθερίας. Οι ταινίες αντιμετωπίζονταν ως εργαλεία που θα μπορούσαν να αλλάξουν τον κόσμο. Ηταν ένα φυτώριο ιδεών και συζητήσεων. Η εμπορευματοποίηση και ο λαϊκισμός είχαν απορριφθεί και το ζητούμενο ήταν οι ταινίες ποιότητας να είναι ταυτόχρονα και δημοφιλείς.

Η δεκαετία του '60 αποτέλεσε τη Χρυσή δεκαετία του κουβανικού κινηματογράφου με κάποιες από τις καλύτερες ταινίες του. Ο κουβανικός κινηματογράφος είχε καθορίσει τα αισθητικά και θεματικά του όρια, βασιζόμενος στις ρίζες της πολιτιστικής του ταυτότητας. Από τότε μέχρι σήμερα «μετρά» πάνω από 6.000 ταινίες διαφορετικών ειδών.

Ο Ιντελφόνσο Ράμος Βάλντες γεννήθηκε το 1936 και σπούδασε εμπόριο και ηλεκτρονικός ραδιοφώνου. Από τα ιδρυτικά μέλη του ICAIC, ξεκίνησε να δουλεύει το 1960 σαν βοηθός παραγωγής. Σύντομα, ασχολήθηκε με το σενάριο, τη σκηνοθεσία και το μοντάζ. Το 1961 γύρισε το πρώτο του ντοκιμαντέρ. Από το 1963 έως το 1968 παρακολούθησε σπουδές σκηνοθεσίας στο Ανώτατο Ινστιτούτο Κινηματογραφικών σπουδών της Μόσχας («VGIK»). Πρόκειται για έναν από τους πιο σημαντικούς δημιουργούς ντοκιμαντέρ της χώρας. Εχει λάβει μέρος σε αναρίθμητα φεστιβάλ εκπροσωπώντας την Κούβα. Είναι μέλος της Ενωσης συγγραφέων και καλλιτεχνών της Κούβας (UNEAC) καθώς και της Ενωσης Συντακτών της Ισπανίας.

«Lucia» του Ουμπέρτο Σόλας

Σήμερα ο «Ρ» δημοσιεύει εκτενή αποσπάσματα από τη συνέντευξη που παραχώρησε στην εκπομπή «Ματιές στον Κόσμο» της τηλεόρασης του «902».

«Στόχος η πολιτιστική ανάπτυξη του λαού»

Ι. Ρ. ΒΑΛΝΤΕΣ: «Η δημιουργία του σινεμά στην Κούβα ήταν βεβαίως αποτέλεσμα πολιτικής βούλησης. Ενας από τους κύριους στόχους του Φιντέλ Κάστρο και όλων των επαναστατών ήταν η μόρφωση του λαού. Γι' αυτό δημιουργήθηκε αυτός ο θεσμός μέσα στον ευρύτερο πολιτιστικό τομέα της Επανάστασης. Μπορώ να πω ότι ο "ηθικός αυτουργός" της εισβολής στο φρούριο Μονκάδα ήταν ο Χοσέ Μαρτί. Ο Χοσέ Μαρτί έλεγε πάντα στον κουβανικό λαό ότι το να έχεις κουλτούρα, να είσαι μορφωμένος, σημαίνει να είσαι ελεύθερος. Ετσι, η ίδρυση του Ινστιτούτου ήταν ο πρώτος νόμος που φτιάχτηκε μετά το θρίαμβο της Επανάστασης σχετικά με τις τέχνες. Την ίδια στιγμή, που ο νόμος αυτός άρχισε να ισχύει στην τέχνη, στην Κούβα δινόταν επίσης η έγκριση για την αγροτική μεταρρύθμιση. Γίνονταν άμεσες κρατικοποιήσεις αμερικανικών εταιρειών που βρίσκονταν τότε στη χώρα. Αυτή είναι η μεγάλη σημασία που έδωσε η Επανάσταση στον κινηματογράφο».

-- Πόσο έχει επηρεάσει το εμπάργκο την παραγωγή και διανομή των ταινιών του κουβανικού κινηματογράφου;

-- «Το εμπάργκο δεν επηρεάζει μόνο τον κινηματογράφο, επηρεάζει ολόκληρη την Κούβα εδώ και παραπάνω από 50 χρόνια. Οπως ήδη το ξέρει ολόκληρος ο κόσμος, επί 39 συνεχόμενες φορές και χρονιές η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ έχει απορρίψει το εμπάργκο κατά της Κούβας. Αλλά βλέπουμε ότι οι ΗΠΑ μέχρι σήμερα δεν κάνουν απολύτως τίποτα γι' αυτό. Δυστυχώς, στον τομέα του κινηματογράφου μας επηρέασε σε μεγάλο βαθμό γιατί όλη η τεχνολογία που είχαμε μέχρι εκείνη τη στιγμή και μέχρι και τώρα προέρχεται από τις ΗΠΑ. Σχετικά με τη διανομή του κουβανικού κινηματογράφου στις ΗΠΑ, όπως καταλαβαίνετε, δεν υπάρχει. Δεν υπάρχει ο κουβανικός κινηματογράφος για τον ιμπεριαλισμό. Κάποιες προβολές που γίνονται οφείλονται στις προσπάθειες των φίλων της Κούβας, διαφόρων σκηνοθετών. Βεβαίως αυτό είναι συνδεδεμένο - και πολύ στενά μάλιστα - με μια πολιτική που θέλει να παραμορφώσει όλα τα ωραία πράγματα που κάνει η Κούβα. Αλλά η Κούβα έχει μάθει να κερδίζει και κερδίσαμε πολλά πράγματα από αυτό. Εχουμε κερδίσει σε διάφορους τομείς, όχι μόνο στον τομέα του κινηματογράφου. Εχουμε νικήσει και στον τομέα της διατροφής, έχουμε νικήσει και έχουμε καταφέρει πάρα πολλά πράγματα. Τόσο η Επανάσταση όσο και ο κινηματογράφος, υπάρχουν».

«Μνήμες υπανάπτυξης» του Τόμας Γκουτιέρες Αλέα

-- Ποιες δυσκολίες κληθήκατε να αντιμετωπίσετε αρχικά στον κινηματογράφο;

-- «Ηταν μια αληθινή και μεγάλη πρόκληση να κάνεις κινηματογράφο στην Κούβα. Η Επανάσταση, αυτό που ήθελε και το κατάφερε, ήταν να έχει ταινίες σοβαρές, πραγματικές, που να δείχνουν την πραγματική κατάσταση, βγαλμένες από την ίδια την πραγματικότητα. Η πρώτη βοήθεια που είχαμε ήταν από την τότε ΕΣΣΔ που παρόλο που δεν είχε μεγάλη τεχνολογία μπορούσαμε να κάνουμε παραγωγές. Θυμάμαι τις πρώτες κάμερες που είχαμε φέρει, το φωτισμό. Με αυτά τα μέσα, λίγα μεν, μπορέσαμε να κάνουμε κινηματογράφο. Ξεκινήσαμε από το μηδέν. Ξεκινήσαμε με μία πάρα πολύ μεγάλη πρόκληση. Δεν υπήρχε απολύτως τίποτα στον τομέα της εκπαίδευσης. Εκτός από δύο Κουβανούς που είχαν σπουδάσει στη Ρώμη, οι υπόλοιποι ξεκινούσαμε πραγματικά από το μηδέν. Εγώ ξεκίνησα με τον Σαντιάγο Αλβαρεζ, αλλά ως οδηγός του ινστιτούτου κινηματογραφίας. Σιγά σιγά ενσωματώθηκα σε αυτό που λέγεται σινεμά. Και από τότε είναι σαν ναρκωτικό για μένα. Δεν μπορώ να το αφήσω».

-- Ο κουβανικός κινηματογράφος υπηρέτησε το ντοκιμαντέρ.

-- «Είναι πάρα πολύ σημαντική η παραγωγή ντοκιμαντέρ, παρόλο που η συμμετοχή μου ήταν ελάχιστη σε αυτήν. Εκτός από το να έχεις μια εικόνα για το σημερινό Κουβανό είναι εξίσου σημαντικό να έχεις μια εικόνα γι' αυτό που ήταν παλιά. Γιατί χωρίς αυτό δεν θα μπορούσαμε να υπάρξουμε. Υπήρχε για μας μια χρυσή εποχή. Για τα ντοκιμαντέρ κυρίως. Την ξεκίνησε ένας σύντροφος που λέγεται Σαντιάγο Αλβαρες, διεθνούς εμβέλειας, θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους ντοκιμαντερίστες στον κόσμο. Το τμήμα ντοκιμαντέρ του Ινστιτούτου Κινηματογραφίας ήταν η βάση, η σχολή που σπούδασαν διάφοροι σκηνοθέτες. Πλέον, έχουμε μεγάλες αλλαγές στην τεχνολογία. Από τη 10ετία του '90 και μετά οι παραγωγές δε γίνονται σε 35mm, αλλά με ψηφιακό τρόπο. Μετά τη χρυσή εποχή βλέπουμε ότι στις 10ετίες '60, '70, '80 γίνανε πάρα πολλές αλλαγές στον οικονομικό και κοινωνικό τομέα, οπότε εμείς έπρεπε να προσαρμοστούμε σε αυτές και η θεματική των ντοκιμαντέρ ήταν να τις παρουσιάσουν. Πώς γίνονταν αυτές οι αλλαγές. Αλλά η άποψη για την παραγωγή δεν έχει αλλάξει. Υπάρχει πάντα αυτή η έννοια του ότι πρέπει να κινούμαστε σε αυτό το πλαίσιο το ιστορικό και βεβαίως με την καινούργια τεχνολογία».

«KANGAMBA» (Koύβα/Ανγκόλα- 2009) των Rogelio Paris - Julio Cesar Rodriguez

-- Πώς διανέμονταν τότε οι ταινίες;

-- «Το Ινστιτούτο δεν ξεκίνησε με την ιδέα να κάνουμε σινεμά. Κύριος στόχος ήταν να έχει ο κινηματογράφος θεατές σε όλη τη χώρα, σε κάθε γωνιά, σε κάθε βουνό, σε κάθε χωριό. Εκεί γεννήθηκε μια ιδέα πολύ σημαντική και για τον κουβανικό λαό και για μας: Δημιουργήθηκε η κινητή μονάδα κινηματογραφίας. Πηγαίναμε στα βουνά, στα χωριά στα πιο απομακρυσμένα μέρη της Κούβας με το σινεμά. Ηταν απίστευτο. Οταν δεν μπορούσαμε να φτάσουμε με τα οχήματά μας σε ορισμένα απομακρυσμένα χωριά, ο υπεύθυνος έβαζε τους προβολείς και την οθόνη πάνω σε ένα μουλάρι και ανέβαινε στο χωριό για να δει ο κόσμος σινεμά. Κύριος στόχος λοιπόν ήταν να έχει ο κουβανικός λαός άμεση πρόσβαση στις διεθνείς κινηματογραφικές παραγωγές. Από την Αμερική, τη Γαλλία, την Ιταλία και όλο τον σοσιαλιστικό κινηματογράφο. Στόχος ήταν η πολιτιστική ανάπτυξη όλων των Κουβανών».

Η Κούβα διδάσκει σινεμά τη Λ. Αμερική!

-- Πώς είναι η πρόσβαση των νέων στην κινηματογραφική παιδεία σήμερα»;

-- «Είναι πολύ διαφορετικά σήμερα από ό,τι ήταν όταν ξεκινήσαμε εμείς τότε. Αρχικά δημιουργήθηκαν οι εθνικές σχολές τέχνης σε πολλούς τομείς (μπαλέτο μουσική κ.λπ.) και δημιουργήθηκε επίσης το τμήμα ανώτερων κινηματογραφικών σπουδών. Αργότερα, με τη βοήθεια του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες ιδρύθηκε η σχολή κινηματογραφίας στην περιοχή Σάντο Ντομίνγκο Δε Λος Μπάνιος. Εκεί μπορούν να σπουδάσουν φοιτητές από την Κούβα και τη Λ. Αμερική. Κάθε χρόνο γίνεται ένα είδος έκθεσης όπου παρουσιάζονται οι παραγωγές των νέων. Σε αυτήν την έκθεση φοιτητές και μη παρουσιάζουν τις παραγωγές τους. Μερικοί το κάνουν με τα δικά τους χρήματα ή σε συνεργασία με τηλεοπτικούς σταθμούς ή με το ινστιτούτο. Υπάρχουν επιτυχίες και αποτυχίες. Αλλά η συμμετοχή είναι πάρα πολύ μεγάλη σε αυτές τις εκδηλώσεις και στα προγράμματα του ινστιτούτου, αν και πολλές φορές οι νέοι δεν θέλουν να ανήκουν ή να ενσωματώνονται σε ορισμένους θεσμούς. Τώρα, επίσης, υπάρχει καλύτερη προετοιμασία. Με τη δυνατότητα να έχουν άμεση πρόσβαση στη νέα τεχνολογία. Αυτό, βεβαίως, διευκολύνει πάρα πολύ οποιαδήποτε παραγωγή. Και το πιο σημαντικό από όλα είναι ότι αυτά τα παιδιά είναι γεμάτα από νέες ιδέες και πρωτοβουλίες.

O Ιντελφόνσο Ράμος Βάλντες

Για να καταλάβετε πόσο ο κουβανικός λαός αγαπάει και έχει μια άμεση επαφή με τον κινηματογράφο, αυτή τη στιγμή γίνεται στην Κούβα το 30ό Φεστιβάλ όχι μόνο της χώρας αλλά ολόκληρης της Λ. Αμερικής. Αυτό δεν είναι απλά ένα φεστιβάλ. Είναι μια πραγματική γιορτή. Οι αίθουσες είναι πάντα γεμάτες, θα μπορούσα να πω όλο το 24ωρο. Εκτός από αυτό το φεστιβάλ, όλες οι διοργανώσεις που κάνει το ινστιτούτο έχουν μεγάλη ανταπόκριση στον κόσμο. Η ταινιοθήκη μας έχει συνεχόμενη ροή και πρόγραμμα προβολών με κλασικές ταινίες και πρόσφατες παραγωγές. Και πάντα έχουν μεγάλο κοινό».

-- Ωστόσο οι κουβανικές ταινίες δε βρίσκουν εύκολα διανομή διεθνώς.

-- «Για το γεγονός αυτό ευθύνονται αποκλειστικά οι αμερικανικές εταιρείες. Η αμερικανική κινηματογραφική βιομηχανία ελέγχει απόλυτα τις αίθουσες σε όλο τον κόσμο. Και βέβαια προβάλλουν αυτό που τους ενδιαφέρει. Και συνήθως είναι ό,τι χειρότερο έχουν».

-- Πόση ελευθερία έχει ένας δημιουργός στην Κούβα; Σας κατηγορούν ότι δεν υπάρχει ελευθερία και τέχνη χωρίς ελευθερία δεν μπορεί να αναπτυχθεί.

-- «Πάντα υπήρχε και εξακολουθεί να την έχει. Και οι νέοι υπερασπίζονται αυτήν την ελευθερία. Κανένας δεν τους εμποδίζει να κάνουν το σινεμά που θέλουν. Η δημιουργία του κουβανικού κινηματογράφου δεν έγινε μόνο για να παράγουμε ταινίες. Ηταν για να διαμορφώσουμε μια κοινωνία που να έχει γνώση, που να μπορέσει να δημιουργήσει και να συζητήσει νέες ιδέες. Επί πολλά χρόνια αυτό γινόταν συνεχώς. Τώρα αυτό παρουσιάζει μια μικρή κάμψη. Δεν έχει την αρχική ένταση. Αλλά διατηρείται σταθερά. Η μεγαλύτερη δυσκολία που αντιμετωπίζουν οι νέοι αυτήν τη στιγμή είναι η έλλειψη πόρων. Αλλά αυτό το πρόβλημα περιλαμβάνει όλες τις ηλικίες».

-- Με ποιους τρόπους διανέμετε τις ταινίες σας σήμερα;

-- «Υπάρχει ένας οργανισμός που ασχολείται με τη διανομή ταινιών σε όλο τον κόσμο. Αλλά η διανομή των ταινιών μας συγκρούεται και βρίσκει πάντα μπροστά της αυτόν τον τοίχο που είναι η αμερικανική πολιτική. Διανέμονται πιο εύκολα οι συμπαραγωγές. Διότι εκεί τους είναι πιο δύσκολο να παρέμβουν, αφού δεν έχουν μόνο την Κούβα αλλά και τη χώρα που συμμετέχει στη συμπαραγωγή».

-- Τελικά, ο κινηματογράφος και η τέχνη γενικότερα έπαιξαν τον διαπαιδαγωγητικό τους ρόλο στο λαό;

-- «Σε όλη τη χώρα, όλοι οι Κουβανοί έχουν τη δυνατότητα να είναι δημιουργοί. Εχουμε το καλύτερο επίπεδο εκπαίδευσης σε όλη τη Λ. Αμερική, σε όλους τους τομείς. Είναι ένα γιγαντιαίο κίνημα. Ετσι μπορούμε να δούμε πως η τέχνη επηρεάζει άμεσα τους ανθρώπους. Και ταυτόχρονα ο άνθρωπος μετατρέπεται σε δημιουργό».

-- Κάποιοι αμφισβητούν το κατά πόσο θα αντέξει η Επανάσταση στην Κούβα.

-- «Η απάντησή μας είναι, πάντα, ότι η Επανάσταση ήρθε για να μείνει».

ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ, 20/12/2009


ΠΑΡΟΜΟΙΑ ΘΕΜΑΤΑ

9/12/2009

-- Αυλαία του Φεστιβάλ Κουβανικού Κινηματογράφου

6/12/2009

-- Φεστιβάλ Κουβανικού Κινηματογράφου στον Κεραμεικό

4/12/2009

-- Εγκαίνια Φεστιβάλ Κουβανικού Κινηματογράφου

2/12/2009

-- Κινηματογράφος στην υπηρεσία της Επανάστασης!

19/10/2005

-- «Βίβα Κούβα»!