Σκέψεις για τη ζωή από τον Αντρζέι Βάιντα

• Του ΝΙΝΟΥ ΦΕΝΕΚ ΜΙΚΕΛΙΔΗ, Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, Επτά, Κυριακή 13 Δεκεμβρίου 2009

Παρά τα 83 του χρόνια, ο Αντρζέι Βάιντα δεν έχει πάψει να γυρίζει συναρπαστικές ταινίες, άλλοτε προσωπικές και άλλοτε καθαρά πολιτικές, όπως το περσινό «Κατίν». Φέτος, ο πολωνός σκηνοθέτης επανέρχεται με την ταινία «Γλυκιά έξαψη» (Tatarak), μια πιο προσωπική ταινία, που κέρδισε το βραβείο της Διεθνούς Κριτικής (FIPRESCI) στα βραβεία της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Κινηματογράφου.

Η ιστορία εκτυλίσσεται σε μια μικρή πόλη στην Πολωνία μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο: Η Μάρτα (Κριστίνα Γιάντα) είναι μια μεσόκοπη γυναίκα που υποφέρει από ανίατη ασθένεια (αν και ο γιατρός άντρας της αποφεύγει να της το πει), και η οποία ακόμη πενθεί τους δυο γιους της που έχασε στον πόλεμο. Ξαφνικά, θα συναντήσει ένα νεαρό εργάτη, στην ηλικία περίπου με τους γιους που έχασε, ο οποίος την κάνει να αισθάνεται ξανά νέα. Η Μάρτα αρχίζει ν' αναπτύσσει γι' αυτόν ένα πάθος ως το μοιραίο ραντεβού που πάνε για κολύμπι...

Δυο ιστορίες στάθηκαν έμπνευση για την ταινία «Γλυκιά έξαψη». Ενα διήγημα του πολωνού συγγραφέα Γιάροσλαβ Ιβάσκεβιτς, με τον οποίο ο Βάιντα είχε ήδη συνεργαστεί και σε παλιότερες ταινίες («Το δάσος με τις σημύδες», «Οι δεσποινίδες του Βίλκο» κ.ά.) και ο θάνατος του συνεργάτη του, διευθυντή φωτογραφίας, Εντουάρντ Κλοσίνσκι, συζύγου της τακτικής πρωταγωνίστριάς του Κριστίνα Γιάντα, και η οποία, στην ταινία, δέχτηκε να προσθέσει ένα μονόλογο εμπνευσμένο από το θάνατο αυτό. Στοιχείο που έκανε τον Βάιντα να συνδυάσει την ιστορία του μ' ένα σχόλιο πάνω στον ίδιο τον κινηματογράφο.

Οπως μου εξήγησε ο ίδιος, «δεν αρχίσαμε τα γυρίσματα της ταινίας πριν από δυο χρόνια, όπως το είχαμε σχεδιάσει, γιατί ο άντρας της Κριστίνα Γιάντα ήταν πολύ σοβαρά άρρωστος. Αρχίσαμε ένα χρόνο μετά, αλλά δεν περίμενα πως η Κριστίνα θα αποφάσιζε να πει την ιστορία της. Ούτε το ζήτησα. Πιστεύω πως το χρειαζόταν ή ίδια. Μου έστειλε το κείμενό της. Νόμισα πως ήθελε απλά να το διαβάσω. Τη ρώτησα αν ήθελε να το αφηγηθεί μπροστά στο φακό και δέχθηκε».

Το μονόλογο αυτό η Κριστίνα τον αφηγείται καθισμένη σ' ένα δωμάτιο ξενοδοχείου, γιατί ο Βάιντα θέλησε να δημιουργήσει την ατμόσφαιρα ενός πίνακα του Εντουαρντ Χόπερ: «Θυμήθηκα τον αμερικανό ζωγράφο και σκέφτηκα πως θα είχε ενδιαφέρον να έβαζα την Κριστίνα σ' αυτό το παράξενο ντεκόρ του δωματίου ενός ξενοδοχείου που τον θύμιζε. Υστερα το συζήτησα με τον καμέραμαν μου, και αποφασίσαμε πως δεν χρειαζόταν να την κοιτάζει η κάμερα αλλά να την παρουσιάζαμε, από μακριά, να κάθεται μέσα στο δωμάτιο. Είναι μια τόσο οικεία στιγμή που δεν χρειαζόταν να επεμβαίνει η κάμερα. Θα αφήναμε τη σχέση της με το θεατή να λειτουργήσει από μόνη της».

Μέσα από την αντίστιξη τέχνης και ζωής, ο Βάιντα βρίσκει την ευκαιρία να μας μιλήσει για την ανθρώπινη κατάσταση και την απώλεια. Σε μια ταινία όπου η φύση και η ομορφιά της χρησιμοποιείται ως αντίστιξη: «Ηθελα να δείξω πως η φύση ούτε ακολουθεί, ούτε συμβιβάζεται με τα δικά μας αισθήματα, με τη ζωή μας, η φύση είναι ανεξάρτητη. Σε πολλές ταινίες εκφράζει τα αισθήματά μας, για παράδειγμα σε μια μελαγχολική κατάσταση έχουμε ομίχλη, ώστε να δημιουργείται η αντίστοιχη ατμόσφαιρα. Για μένα, όμως, η αντίθεση αυτή της φύσης, η φωτεινότητά της, είναι κάτι που βάζω σε αντίστιξη με το θάνατο. Για να ισορροπήσουν οι δυο αυτές δυνάμεις». *