Ο εφιάλτης των φυλακών, το σεξ και η πολιτική

• ΚΡΙΤΙΚΗ: ΝΙΝΟΣ ΦΕΝΕΚ ΜΙΚΕΛΙΔΗΣ, Ελευθεροτυπία, Πέμπτη 3 Δεκεμβρίου 2009

Δύο ταινίες με φόντο τις φυλακές, αν και πολύ διαφορετικές μεταξύ τους, βρίσκονται ανάμεσα στις πιο ενδιαφέρουσες της νέας αυτής κινηματογραφικής βδομάδας: η βραβευμένη με το Μέγα Βραβείο της Επιτροπής των Κανών ταινία «Προφήτης» του Ζακ Οντιάρ και η βουλγαρική «Zift» του Γιαβόρ Γκάρντεφ.

Ο Ταχάρ Ραχίμ στον "Προφήτη" του Ζακ Οντιάρ

Στις καλές ταινίες και η «Συνοδός πολυτελείας» του Στίβεν Σόντερμπεργκ, ενώ ακολουθούν το θρίλερ τρόμου «Στα άκρα» με τον Σάκη Ρουβά στον ρόλο ενός κατά συρροήν δολοφόνου, «Pandorum», περιπέτεια επιστημονικής φαντασίας του Κρίστιαν Αλβαρτ και «Ο Αρθουρ και η εκδίκηση του Μαλτάζαρ», παιδική περιπέτεια του Λικ Μπεσόν, που συνδυάζει τα κινούμενα σχέδια με τους ζωντανούς ανθρώπους.

Προφήτης

Un prophete. Γαλλία, 2009. Σκηνοθεσία: Ζακ Οντιάρ. Σενάριο: Ζακ Οντιάρ, Τομά Μπιντγκέν. Ηθοποιοί: Ταχάρ Ραχίμ, Νιλς Αρεστρουπ, Αντέλ Μπενσερίφ. 150'

****½

Η μετατροπή ενός μικροεγκληματία σε αδίστακτο γκάνγκστερ στη διάρκεια της παραμονής του στις φυλακές, σε μια συγκλονιστική ταινία, σχόλιο πάνω στις σωφρονιστικές συνθήκες. Εξαιρετικές οι ερμηνείες (Μέγα Βραβείο στο Φεστιβάλ Κανών).

Η μετατροπή ενός μικροεγκληματία (φυλακισμένου για επίθεση σε μπάτσο) σε σκληρό, οργανωμένο γκάνγκστερ, είναι το θέμα της ταινίας «Ενας προφήτης» του Ζακ Οντιάρ, που κέρδισε το Μέγα Βραβείο της επιτροπής στο Φεστιβάλ των Κανών, με τον Οντιάρ («Ο χτύπος που έχασε η καρδιά μου», «Πάνω στα χείλη μου») να φτιάχνει ένα συγκλονιστικό, σφιχτοδεμένο, με σωστό ρυθμό, γρήγορο μοντάζ και εξαιρετική ατμόσφαιρα έργο.

Πρόκειται για μια ταινία με φόντο ένα συγκεκριμένο κοινωνικοπολιτικό περιβάλλον, όπου ο έντονος ρεαλισμός συνδυάζεται άνετα με το στιλ του φιλμ νουάρ (μαζί και των διάφορων κλασικών αμερικανικών ταινιών που εκτυλίσσονται σε φυλακές). Ταινία στην οποία η ανοδική πορεία του Μαλίκ, που, από νεαρός, αναποφάσιστος μικροεγκληματίας, μετατρέπεται σε αδίστακτο γκάνγκστερ χάρη στην υποστήριξη ενός Κορσικανού μαφιόζου, που τον εμπλέκει στις βρώμικες υποθέσεις του, καταγράφεται με ξεχωριστή δύναμη και λεπτομέρεια, μέσα από μια σειρά στημένες με σύνεση και οξυδέρκεια σκηνές, σκηνές συχνά ιδιαίτερα παραστατικές - παράδειγμα η άγρια σκηνή με τον Μαλίκ να σκοτώνει έναν άλλο φυλακισμένο με ξυραφάκι που μεταφέρει στο στόμα του.

Για τον Οντιάρ, η φυλακή είναι ένας ακόμη χώρος όπου παίζεται το παιχνίδι της εξουσίας. Παιχνίδι που παίζεται ανάμεσα σε διάφορους εγκληματίες -Γάλλους, Κορσικανούς και Αραβες- και όπου η βία και το αίμα καθορίζουν την πορεία εξουσιαστή-εξουσιαζόμενου. Οπως ακριβώς και στον έξω κόσμο, όπου με την εξουσία είναι συνυφασμένο και το χρήμα, κι όπου μια άλλη βία, το ίδιο ισχυρή, αν και χωρίς αίμα, καθορίζει το παιχνίδι. Στη φυλακή, ο Μαλίκ χρησιμοποιεί όλα τα αναγκαία για έναν τέτοιο σκοπό μέσα - την εκπαίδευση (μαθαίνει τη γλώσσα των Κορσικανών για να μπορέσει να μπει στον κύκλο τους), την υποκρισία, την προδοσία μαζί και την αποφασιστικότητά του. Ενώ οι Αρχές, με το υπάρχον σύστημα (αντιγραφή ενός συστήματος που κυριαρχεί στην έξω κοινωνία), του προσφέρουν τα μέσα για να πετύχει τον σκοπό του. Με άλλα λόγια, το σωφρονιστικό σύστημα, όπως μας λέει ο σκηνοθέτης, συμβάλλει στη μετατροπή των φυλακισμένων σε ακόμη χειρότερους και πιο επικίνδυνους γκάνγκστερ. Σχόλιο δριμύ, όχι μόνο πάνω στην εξουσία αλλά και στις σωφρονιστικές συνθήκες, που επιτρέπουν τη δημιουργία τέτοιων εγκληματιών. Στα συν της ταινίας οι εξαιρετικές ερμηνείες τόσο του Ταχάρ Ραχίμ στο ρόλο του Μαλίκ όσο και του Νιλς Αρεστρουπ στο ρόλο του Κορσικανού Σεζάρ Λουτσιάνι.

Zift

Βουλγαρία, 2008. Σκηνοθεσία: Γιαβόρ Γκάρντεφ. Σενάριο: Βλαντισλάβ Τοντόροφ. Ηθοποιοί: Ζαχάρι Μπαχάροφ, Τάνια Ιλίεβα, Βλαντίμιρ Πένεφ. 92'

** *
Στην κομμουνιστική Βουλγαρία του '60, ένας άντρας, με την αποφυλάκισή του, σχεδιάζει να εκδικηθεί για να βρεθεί κλεισμένος σε μιαν άλλη, χειρότερη «φυλακή», σε μια εφιαλτική, μαυρόασπρη ταινία, επηρεασμένη από το αμερικανικό φιλμ νουάρ.

Κριτική της κομμουνιστικής Βουλγαρίας κάνει μέσα από αυτό το αρκετά πρωτότυπο, διανθισμένο με σουρεαλιστικές πινελιές, βραβευμένο στο Φεστιβάλ της Μόσχας νεο-νουάρ φιλμ, «Zift», ο πρωτοεμφανιζόμενος Βούλγαρος σκηνοθέτης Γιαβόρ Γκάρντεφ. Πρωταγωνιστής της ταινίας είναι ένας αντι-ήρωας, ο Μοθ (ο «σκόρος», όπως τον αποκαλούν), που στη δεκαετία της δεκαετίας του '60 αποφυλακίζεται έπειτα από χρόνια άδικου εγκλεισμού (είχε καταδικαστεί το 1944 λίγο πριν από το κομμουνιστικό πραξικόπημα). Πριν όμως προλάβει να εκδικηθεί, βρίσκεται σε μια άλλη, χειρότερη φυλακή όπου τον οδηγούν στελέχη του καθεστώτος, και τον βασανίζουν για να τους αποκαλύψει πού έχει κρύψει ένα διαμάντι - λάφυρο μιας αποτυχημένης ληστείας κι ενός φόνου (που δεν έκανε ο ίδιος) για τον οποίο είχε φυλακιστεί.

Ο Γκάρντεφ τοποθετεί την ιστορία του σε μια Σόφια που μοιάζει να βγήκε από τις σελίδες του Κάφκα, με τη μαυρόασπρη φωτογραφία του Εμίλ Χριστόφ να δημιουργεί μια κλειστοφοβική, εφιαλτική ατμόσφαιρα. Η σκηνοθεσία του επιδιώκει το αλλόκοτο και το προκλητικό, συχνά και το σουρεαλιστικό, στοιχεία που τονίζονται μέσα από τολμηρές ερωτικές σκηνές, καθώς και σκηνές σε σκοτεινά, επικίνδυνα λουτρά, όπου τα πάντα μπορούν να συμβούν, σε ύποπτα νυχτερινά μπαρ, με μια τραγουδίστρια, μοιραία γυναίκα (πρώην σύζυγος του Μοθ) που παραπέμπει στην «Γκίλντα», και σε νεκροταφεία με νεκροθάφτες που φιλοσοφούν - με απόγειο το εκπληκτικό φινάλε, με τον Μοθ, υπό την απειλή των όπλων, να σκάβει έναν τάφο για να βρει το κρυμμένο διαμάντι, σκηνή που θα ζήλευε και ο Παρκ Τσαν-Γουκ.

Συνοδός πολυτελείας

The girlfriend experience. ΗΠΑ, 2009. Σκηνοθεσία: Στίβεν Σόντερμπεργκ. Σενάριο: Μπράιαν Κόπελμαν, Ντέιβιντ Λέβιεν. Ηθοποιοί: Σάσα Γκρέι, Κρις Σάντος, Φίλιπ Εϊταν, Γκλεν Κένι. 76'

** *

Σεξ, ψέματα, χρήμα και πολιτική, με επικέντρο τις σχέσεις μιας νεαρής πόρνης πολυτελείας με τους πλούσιους πελάτες της την παραμονή των πρόσφατων αμερικανικών εκλογών. Πολύ καλή στο ρόλο η γνωστή πορνοστάρ Σάσα Γκρέι.

Από τις εντελώς προσωπικές, χαμηλού κόστους (στοίχισε μόλις 1,7 εκατ. δολάρια) ταινίες που γυρίζει κάθε τόσο ο Αμερικανός Στίβεν Σόντερμπεργκ, η «Συνοδός πολυτελείας» είναι ένα αποκαλυπτικό σχόλιο πάνω στο σεξ, το χρήμα και την πολιτική στις σύγχρονες ΗΠΑ. Πρωταγωνίστρια είναι η 20χρονη «συνοδός» Τσέλσι (η γνωστή πορνοστάρ Σάσα Γκρέι), πόρνη πολυτελείας στην πραγματικότητα, που προσφέρει τις «υπηρεσίες» της σε πλούσιους πελάτες. Υπηρεσίες που δεν περιλαμβάνουν μόνο σεξ (καμιά φορά και χωρίς αυτό) αλλά και συντροφιά, δείπνα σε ωραία εστιατόρια και συζητήσεις εφ' όλων των θεμάτων, ακόμη και των πιο οικείων (όπως το ενδιαφέρον της για τις οικογένειες των πελατών της). Στην Αμερική της ελεύθερης οικονομίας η προσφερόμενη αυτή «οικειότητα» δεν είναι παρά ένα ακόμη εμπορεύσιμο είδος, που κάνει την Τσέλι περισσότερο περιζήτητη. Η Τσέλι ξέρει να διαχερίζεται τις υποθέσεις της σαν μάνατζερ μεγάλης εταιρείας (έχει και δικό της website), αντιμετωπίζοντάς τις με την ίδια σχολαστικότητα, μαζί και τον κυνισμό και τη στρατηγική της αγοράς, όπως και οι σταρ του Χόλιγουντ ή οι πιο έμπειροι χρηματιστές της Wall Street.

Εκείνο βέβαια που ενδιαφέρει τον Σόντερμπεργκ, του «Σεξ, ψέματα και βιντεοταινίες», είναι αυτό που βρίσκεται πίσω από το σεξ, με άλλα λόγια το χρήμα και βέβαια η πολιτική -η ταινία γυρίστηκε τον Οκτώβριο του 2008, λίγο πριν από την εκλογή του Ομπάμα και το όνομα του Ομπάμα- όπως και η οικονομική κρίση - αναφέρεται συχνά στις συζητήσεις. Υπηρεσίες διαφορετικού είδους προσφέρει και ο Κρις (ιδιωτικός εκγυμναστής με τον οποίο συζεί η Τσέλι) σε πελάτες της ίδιας κατηγορίας (ορισμένοι και πελάτες της Τσέλι), έμμεσο σχόλιο πάνω στην πορεία μιας κοινωνίας που στηρίζει την ευημερία της στα αναλώσιμα προϊόντα. Υπάρχει κάποια στιγμή που η κυνική Τσέλσι πάει ν' αποκτήσει μια πιο ανθρώπινη πλευρά, όταν αρχίζει να ερωτεύεται πραγματικά έναν πελάτη, η πλευρά όμως αυτή εξαφανίζεται σε μια κοινωνία όπου το χρήμα είναι το παν, κοινωνία στην οποία η Τσέλι παίζει βασικό ρόλο. Ο τρόπος που χειρίζεται το θέμα του ο Σόντερμπεργκ θυμίζει τον Γκοντάρ τού «Δυο-τρία πράγματα που ξέρω γι' αυτήν». Ενας τρόπος που φαίνεται να μην έχασε τη γοητεία του. Μια γοητεία παράξενη, αλλά το ίδιο ελκυστική, που ο Σόντερμπεργκ, με ένα παγωμένο, σωστά υπολογισμένο ύφος καταφέρνει, στα 76 λεπτά που διαρκεί η ταινία του, να μεταδώσει στον υπομονετικό θεατή. Μια ταινία που θα μπορούσε να προβάλλεται ως συμπλήρωμα στο «Καπιταλισμός: ιστορία ενός έρωτα» του Μάικλ Μουρ.

Στα άκρα

Duress. ΗΠΑ, 2009. Σκηνοθεσία: Τζόρνταν Μπέικερ. Σενάριο: Τζιμ Κέχο, Ντίπο Οσένι. Ηθοποιοί: Μάρτιν Ντόνοβαν, Σάκης Ρουβάς, Μίγκαν Ασλι, Τζόι Ανταμς. 78'

**

Θρίλερ αγωνίας και τρόμου που στηρίζεται περισσότερο στη δημιουργία ατμόσφαιρας παρά στις παραστατικές ρεαλιστικές σκηνές ωμότητας, με τον Σάκη Ρουβά ικανοποιητικό στον ρόλο ενός σίριαλ κίλερ.

Ευχάριστη επιστροφή στις ταινίες τρόμου με ατμόσφαιρα παρά τις σκηνές σοκ, με τον γνωστό τραγουδιστή Σάκη Ρουβά στον ρόλο του Αμπνερ Σόλβι, ενός κατά συρροή δολοφόνου, που μπλέκει στα δίχτυά του τον Ρίτσαρντ Μπένετ (Μάρτιν Ντόνοβαν), έναν άντρα σε απελπιστική κατάσταση εξαιτίας της αυτοκτονίας της γυναίκας του, ο οποίος ταυτόχρονα προπαθεί να έρθει σ' επαφή με την αποξενωμένη κόρη του. Τελικά ο Ρίτσαρντ αναγκάζεται να πάρει μέρος σ' ένα θανάσιμο παιχνίδι γάτας-ποντικού, βουτηγμένο σε μια σκοτεινή, εφιαλτική ατμόσφαιρα. Μικρή, ενδιαφέρουσα, με στέρεη σκηνοθεσία και γρήγορο ρυθμό, ταινία, παρά τις κάποιες αδυναμίες στο σενάριο. Ικανοποιητικός ο Ρουβάς στο ρόλο του δολοφόνου, που πίσω από το χαριτωμένο, ευγενικό πρόσωπο κρύβει μια εγκληματική ψυχή. Αντίθετα κάπως άνισος ο Ντόνοβαν στο ρόλο του Ρίτσαρντ, με καλύτερες σκηνές του εκείνες με την κόρη του.

ΟΙ ΑΛΛΕΣ ΤΑΙΝΙΕΣ

PANDORUM. ΗΠΑ, 2009. Σκηνοθεσία: Κρίστιαν Αλβαρτ. Σενάριο: Τράβις Μίλοϊ, Κρίστιαν Αλβαρτ. Ηθοποιοί: Ντένις Κουέιντ, Μπεν Φόστερ, Καμ Τζίγκαντετ, Αντζε Τράουε. 108'

** Δύο αστροναύτες ξυπνούν στο τεράστιο διαστημόπλοιό τους «Ηλύσιον» έχοντας χάσει τη μνήμη τους σ' αυτή την περιπέτεια επιστημονικής φαντασίας που εκτυλίσσεται στον 22ο αιώνα. Θα προσπαθήσουν σταδιακά ν' ανακαλύψουν τι τους συνέβη για να μάθουμε, κάπου στη μέση της ταινίας, ότι το διαστημόπλοιο είχε σταλεί με στόχο τη μετοίκηση των ανθρώπων μιας ξοφλημένης Γης σ' έναν άλλο πλαήτη. Ο Γερμανός σκηνοθέτης Κρίστιαν Αλβαρτ, δημιουργός της πολύ βραβευμένης σε διάφορα φεστιβάλ γερμανικής ταινίας τρόμου «Αντισώματα» (2005) (ήδη ανέλαβε να γυρίσει το ριμέικ της), στρέφεται εδώ σε μια ιστορία που κινείται ανάμεσα στο «Σολάρις» και το «Αλιεν» (για να μην πω και πολλές άλλες ταινίες), καταφέρνοντας, παρά τις κάποιες αδυναμίες και τον σε ορισμένα σημεία αργό ρυθμό, να δημιουργήσει μιαν εφιαλτική, μαύρη ατμόσφαιρα στα εξαιρετικά ντεκόρ τού Ρίτσαρντ Μπρίτζλαντ. Ο,τι πρέπει για τους αφισιονάντος των διαστημικών περιπετειών.

Ο ΑΡΘΟΥΡ ΚΑΙ Η ΕΚΔΙΚΗΣΗ ΤΟΥ ΜΑΛΤΑΖΑΡ (Arthur et la vengeance de Maltazart). Γαλλία, 2009. Σκηνοθεσία: Λικ Μπεσόν. Σενάριο: Λικ Μπεσόν, Σελίν Γκαρσία. Ηθοποιοί: Φρέντι Χάιμορ, Μία Φάροου, Τζίμι Φάλον, Λου Ριντ (φωνή). 94'

** «Σίκουελ» στην ταινία κινουμένων σχεδίων «Ο Αρθουρ και οι Μίνιμοϊ». Τη φορά αυτή ο Αρθουρ επεμβαίνει όταν ο αχρείος Μαλταζάρ απειλεί την πριγκίπισσα Σελένια. Ο Λικ Μπεσόν συνδυάζει τους ζωντανούς ανθρώπους με τα κινούμενα σχέδια σε μια διασκεδαστική περιπέτεια που απευθύνεται βασικά σε παιδιά.