Πάνος Χ. Κούτρας: Το σινεμά πρέπει να ταρακουνάει... να αφυπνίζει

• Συνέντευξη στον ΚΩΣΤΑ ΤΕΡΖΗ, Η ΑΥΓΗ: 20/12/2009

Την πρώτη μου ταινία την είχαν απορρίψει όλοι οι διανομείς στην Ελλάδα και την ίδια στιγμή την αγόραζαν στο εξωτερικό

«Στρέλλα», Στέλλα με τρέλα: Μια ερωτική ιστορία «παράβασης» στη σύγχρονη Αθήνα, ίσως η πιο πολυσυζητημένη ταινία του ελληνικού κινηματογράφου τα τελευταία χρόνια, η ιστορία ενός αποφυλακισμένου που θα ερωτευτεί μια τρανσέξουαλ. Προσωπεία και αληθινές ταυτότητες, μελό, κιτς, αρχαία τραγωδία, Κάλλας, η θανατερή μοναξιά της Αθήνας, ένα απρόσμενο ερωτικό χάδι: το νέο ελληνικό σινεμά, "δύσπεπτο", ατίθασο, αλλά πρώτα απ' όλα ειλικρινές με τον εαυτό του και την εποχή μας, είναι εδώ.

• * Θα 'θελα να γυρίσουμε στον περασμένο Φεβρουάριο: έπειτα από αλλεπάλληλες απορρίψεις από το Κέντρο Κινηματογράφου βρέθηκες να εκπροσωπείς με τη «Στρέλλα» το νέο ελληνικό σινεμά στο Φεστιβάλ Βερολίνου. Αυτή η απόλυτη αντίθεση, τι σήμαινε για σένα;

Το Βερολίνο ήταν για μένα μία μεγάλη ικανοποίηση και συγχρόνως ένα σημάδι πως ο δρόμος της ταινίας θα ήταν πιο εύκολος από 'κεί και πέρα. Ωστόσο αυτή η αντίθεση των συναισθημάτων ανάμεσα στην απόρριψη και την αποδοχή είναι κάτι που έχω βιώσει σε όλη μου την ζωή και ειδικά στην επαγγελματική μου. Από την πρώτη μου ταινία η επιτυχία συνοδευόταν πάντα με μία δυσκολία κάπου αλλού. Την πρώτη μου ταινία την είχαν απορρίψει όλοι οι διανομείς στην Ελλάδα και την ίδια στιγμή την αγόραζαν στο εξωτερικό. Έχω μάθει να ζω με αυτό και είμαι πεπεισμένος πως η ζωή λειτουργεί έτσι πάντα. Με αντιθέσεις.

* Το «κίνημα» της "Ομίχλης" γεννήθηκε λίγο καιρό μετά το Βερολίνο. Ποιες ήταν οι βαθύτερες ανάγκες που το γέννησαν;

Οι «Κινηματογραφιστές στην Ομίχλη» γεννήθηκαν από τέσσερις -πέντε ανθρώπους που ήθελαν να αντισταθούν στη δυσλειτουργία και την αδιαφορία που επικρατεί στην κρατική πολιτική για τον κινηματογράφο και ουσιαστικά σε όλη την πολιτική για τον πολιτισμό. Είχαν μία θεαματική εξέλιξη, με αποτέλεσμα να μετράνε σήμερα πάνω από διακόσιους κινηματογραφιστές, παραγωγούς και σεναριογράφους. Είναι, πιστεύω από τα πιο σημαντικά πράγματα που έχουν συμβεί στη Ελλάδα τα τελευταία χρόνια. Δείχνει πως υπάρχει ακόμη φλόγα και αντιστάσεις.

* Κάπου έχεις πει ότι "από το ελληνικό σινεμά λείπει ό,τι λείπει γενικά από την Ελλάδα, ο πολιτισμός"...

Πιστεύω πως στην Ελλάδα σήμερα υπάρχει παντελής αδιαφορία για τον πολιτισμό. Κανείς δεν ενδιαφέρεται πραγματικά, ούτε οι πολίτες της χώρας. Όλα έχουν αντικατασταθεί από μία τηλεοπτική κουλτούρα που είναι αποκομμένη από την κοινωνία και φυσικά χειρίζεται τους τηλεθεατές... Υπάρχουν μόνο μερικοί κρατικοί μηχανισμοί που λειτουργούν από κεκτημένη ταχύτητα χρηματοδοτώντας κάποιες παραστάσεις, κάποιες ταινίες, κάποιες εκθέσεις αλλά και εκεί, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, είναι ένα βαλτωμένο τοπίο. Φυσικά υπάρχουν δημιουργοί που παράγουν έργο με πολλές δυσκολίες, αποκομμένοι συνήθως από το σύστημα. Αλλά έως εκεί. Ο πολιτισμός στην Ελλάδα θεωρείται κάτι αυτονόητο δεδομένης της "αρχαίας κληρονομιάς" και ταυτόχρονα κάτι περιττό για να ασχολούμαστε... Είναι λυπηρό.

* "Διάβασα" στην ταινία σου μια τεράστια υπόγεια αγωνία για τη μοναξιά και τον θάνατο, για τα προσωπεία και τις ανεύρετες αληθινές ταυτότητες... Πού "ακουμπάει" ο καλλιτέχνης Κούτρας σε αυτές τις αναζητήσεις, σε αυτό το ταξίδι;

Στο να εξερευνώ. Πριν από όλα τον ίδιο μου τον εαυτό.

* Η «Λιμπερασιόν», που ήταν και χορηγός επικοινωνίας της ταινίας σου στη Γαλλία, έγραψε, μεταξύ άλλων, πως η "Στρέλλα" «είναι μια ταινία από αυτές που σύντομα δεν θα γίνονται πια στον κινηματογράφο». Το συμμερίζεσαι αυτό;

Νομίζω πως αυτό που εννοούσε ο κριτικός της «Λιμπερασιόν» είναι πως η ταινία έγινε με μία ελευθερία που πια πολύ δύσκολα συναντάμε... Αυτό είναι αλήθεια όσον αφορά τις προθέσεις της ταινίας. Σαν παραγωγός σκηνοθέτης δεν έβαλα κανένα περιορισμό σε αυτό που ήθελα να πω, υπήρχαν μόνο οι περιορισμοί από τις οικονομικές συνθήκες.

* Η πολιτική, ο ακτιβισμός, τι νόημα έχει στη ζωή σου και στην κινηματογραφική δουλειά σου; Για παράδειγμα είναι "αναγκαίο" σήμερα, στην Ελλάδα, κάποιοι να είναι στρατευμένοι σε υποθέσεις όπως αυτή της ΛΟΑΤ (λεσβιακής, ομοφυλόφιλης, αμφί, τρανς) κοινότητας;

Ναι, έχει μεγάλη σημασία. Πιστεύω πως ζω σε έναν άσχημο και άδικο κόσμο και το μόνο που θα μπορούσα να κάνω στην καθημερινή μου ζωή είναι να προσπαθώ όσο μπορώ να γίνει καλύτερος. Με τον τρόπο φυσικά που εγώ πιστεύω. Για μένα το σινεμά, η τέχνη γενικά, πρέπει να ταρακουνάει, να αποκαλύπτει, να προτείνει, να αφυπνίζει. Όσον αφορά τη ΛΟΑΤ κοινότητα, πιστεύω πως στην Ελλάδα όλοι όσοι ανήκουν σε αυτή την κοινότητα θα έπρεπε να συμμετέχουν ο καθένας όπως μπορεί στο να αλλάξουν τα πράγματα. Να υπάρξει μία πλήρης ισότητα, να μειωθεί η ομοφοβία, να σταματήσουν τα κηρύγματα μίσους. Είναι πιστεύω εξαιρετικά σημαντικό για όλους τους πολίτες και όχι μόνο για αυτούς που έχουν διαφορετικό ερωτικό προσανατολισμό.

* Η "διπλή γλώσσα" της ελληνικής κοινωνίας «ακουμπά» και τους γκέι... Κάτι φαίνεται να αλλάζει πολύ αργά, αλλά η απελευθέρωση, μέσα από την ανάληψη ευθύνης για την ταυτότητα του καθενός, φαίνεται να είναι ακόμα μακριά... Μήπως γιατί κάποιοι αγώνες δεν δόθηκαν εδώ, όπως έγινε αλλού;

Είναι αλήθεια. Η Ελλάδα ήταν και είναι μία εξαιρετικά συντηρητική χώρα και συγχρόνως πολύ υποκριτική. Επίσης εν αντιθέσει με άλλες κουλτούρες, ειδικά τις αγγλοσαξονικές, υπάρχει πολύ μειωμένο το αίσθημα της συλλογικότητας, της κοινότητας. Και είναι μία χώρα που αισθάνεται ένα θρησκευτικό τρόμο, ο οποίος τροφοδοτείται συνεχώς από την Εκκλησία. Φυσικά για καθαρά ιδιοτελείς λόγους της Εκκλησίας. Υπάρχει μία τεράστια δύναμη που εξουσιάζει, και απολαμβάνει τα οφέλη της.

* Οι ήρωές σου παραβαίνουν ένα από τα θεμελιώδη ταμπού της ανθρώπινης κοινωνίας... Και ενώ από τη μια μεριά πρόκειται για χαρακτήρες που "επαναδημιουργούν" τον εαυτό τους σχεδόν από το μηδέν (κυρίως η Στρέλλα) οπότε δεν θα `πρεπε να τους ταυτίζουμε με την προηγούμενη ζωή τους, από την άλλη, οι ανθρωπολόγοι θα σου έλεγαν ότι η περίοδος της "ελευθερομειξίας" στην εξέλιξη του ανθρώπου ταυτίζεται με την ανθρωποφαγική περίοδο, είναι τα χρόνια του κανιβαλισμού... Σε προβλημάτισε το "νόημα" αυτής της παράβασης των ηρώων σου, τι νόημα του αποδίδεις εσύ, λέει κάτι για την εποχή που ζούμε;

Ο κανιβαλισμός υφίσταται στην εποχή μας, σε μεγάλο βαθμό. Μπορεί όχι κυριολεκτικά αλλά σίγουρα μεταφορικά. Κάπως έτσι λειτουργούν όλα, κατασπαράζοντας ο ένας τον άλλο. Δυστυχώς.

Τώρα όσον αφορά τα ταμπού που θίγει η ταινία, θέλω να πιστεύω πως αυτό πρέπει να γίνεται στην τέχνη... Άλλωστε η ταινία ακολουθεί την ιστορία των ηρώων και τις αποφάσεις τους. Απεχθάνομαι την ηθικοπλαστική στάση απέναντι στον κινηματογράφο και την τέχνη εν γένει. Ανοίγεις μία πόρτα σε έναν κόσμο που παρουσιάζεις, όποιος θέλει τον βλέπει και κρίνει, άλλοτε θετικά, άλλοτε αρνητικά. Αυτή είναι η ιστορία του Γιώργου και της Στρέλλας, δεν είναι πρόταση για το πώς πρέπει κανείς να ζει την ζωή του.

(Η «Στρέλλα» του Πάνου Χ. Κούτρα προβάλλεται στους κινηματογράφους «Έλλη» και «Μικρόκοσμος»).