Ελληνικό φιλμ νουάρ και αμερικανικά αδιέξοδα

• ΚΡΙΤΙΚΗ: ΝΙΝΟΣ ΦΕΝΕΚ ΜΙΚΕΛΙΔΗΣ, Ελευθεροτυπία, Πέμπτη 4 Νοεμβρίου 2010

Τρεις εξαιρετικές ταινίες ξεχωρίζουν σε μια βδομάδα με εννιά συνολικά ταινίες: η ελληνική «Μαχαιροβγάλτης» του Γιάννη Οικονομίδη, η αμερικανική «Somewhere» της Σοφίας Κόπολα και «Γνήσιο αντίγραφο» του Ιρανού Αμπάς Κιαροστάμι.

  

Ο Βαγγέλης Μουρίκης και η Μαρία Καλλιμάνη είναι το αντρόγυνο του ασπρόμαυρου «Μαχαιροβγάλτη»

Στο υπόλοιπο πρόγραμμα και οι ταινίες: «Off Ways-Berlin», ντοκιμαντέρ του Ούλι Σίπελ· «Μπάτσοι από τον πάγκο», κωμωδία του Ανταμ ΜακΚέι· «Red», περιπέτεια του Ρόμπερτ Σβέντκε· «Η ζωή όπως την ξέρουμε», δραματική κομεντί του Κρεγκ Μπερλάντι· «Ο Αρθουρ και ο πόλεμος των δύο κόσμων», περιπέτεια κινουμένων σχεδίων του Λικ Μπεσόν και «Saw 3D», ταινία τρόμου του Κέβιν Τρέουτερτ.

ΟΙ ΑΛΛΕΣ ΤΑΙΝΙΕΣ

• Μπάτσοι από τον πάγκο  (The other guys)

ΗΠΑ, 2010. Σκηνοθεσία: Ανταμ ΜακΚέι. Σενάριο: ΜακΚέι & Κρις Χέντσι. Ηθοποιοί: Γουίλ Φερέλ, Μαρκ Γουόλμπεργκ, Εύα Μέντες, Μάικλ Κίτον, Στιβ Κούγκαν, Σάμιουελ Λ. Τζάκσον. 107'
* ½ - Δυο ατζαμήδες, υπό δυσμένεια, μπάτσοι αναλαμβάνουν ν' αποκαλύψουν τις βρώμικες υποθέσεις ενός καπιταλίστα σε μια κωμωδία. Το δίδυμο Φερέλ-Γουόλμπεργκ προσφέρει μερικές έξυπνες, σχεδόν σουρεαλιστικές, σκηνές, αν και, από κάποιο σημείο η κωμωδία χάνει το στόχο της.

• RED

ΗΠΑ, 2010. Σκηνοθεσία: Ρόμπερτ Σβέντκε. Σενάριο: Τζον & Εριχ Χέμπερ. Ηθοποιοί: Μπρους Γουίλις, Μαίρη Λουίζ Πάρκερ, Μόργκαν Φρίμαν, Τζον Μάλκοβιτς, Χέλεν Μίρεν, Ρίτσαρντ Ντρέιφους, Ερνεστ Μπόργκναϊν.
* Ενας συνταξιούχος πράκτορας της CIA και η μεσήλικη παρέα του (Γουίλις, Φρίμαν, Μάλκοβιτς, Χέλεν Μίρεν κι ένας 93χρονος Ερνεστ Μπόργκναϊν) βρίσκονται ξαφνικά στο στόχαστρο της υπηρεσίας τους επειδή μίλησαν σε μια δημοσιογράφο που ήταν έτοιμη ν' αποκαλύψει επικίνδυνα μυστικά για το Λευκό Οίκο. Μια συνηθισμένη, ρομαντική (;) περιπέτεια που αντιγράφει άλλες, ιδιαίτερα τις «Επικίνδυνες παρέες» του δίδυμου Τομ Κρουζ-Κάμερον Ντίαζ. Η ταινία ξεκινάει με κάποιο ενδιαφέρον για να καταλήξει στις συνηθισμένες, με συνεχείς καταδιώξεις, συγκρούσεις και ατέλειωτους, απίθανους σκοτωμούς, όπως, φαντάζομαι, και στο κόμικ που είναι βασισμένη η ταινία.

• Η ζωή όπως την ξέρουμε (Life as we know it)

Σκηνοθεσία: Κρεγκ Μπερλάντι. Σενάριο: Ιαν Ντέιτσμαν, Κριστίν Ρασκ Ρόμπινσον. Ηθοποιοί: Κάθριν Χέιγκελ, Τζος Ντιχαμέλ, Τζος Λούκας. 114'
½ - Δραματική κομεντί γύρω από δύο φίλους που προσπαθούν να μεγαλώσουν το παιδί των δύο καλύτερών τους φίλων που σκοτώνονται σε δυστύχημα.

• Ο Αρθουρ και ο πόλεμος των δύο κόσμων (Arthur et la guerre des deux mondes)

Γαλλία, 2010. Σκηνοθεσία: Λικ Μπεσόν. Με τις φωνές των: Φρέντι Χάιμορ, Μία Φάροου, Ρόμπερτ Στάντον.
Η τρίτη περιπέτεια κινουμένων σχεδίων με τον Αρθουρ προσφέρει, όπως και στις προηγούμενες, αρκετή δράση, που θα ικανοποιήσει το παδικό κοινό.

• Saw 3D

ΗΠΑ, 2010. Σκηνοθεσία: Κέβιν Τρέουτερτ. Ηθοποιοί: Τόμπιν Μπελ, Κώστας Μάντιλορ, Μπέτσι Ράσελ. 90'
Ο τρόμος που ξεκίνησε με το πρώτο Saw (2005) συνεχίζεται, αν και κάπως άνευρα, για 7η φορά, με μόνο ενδιαφέρον την επιστροφή του Κάρι Ελγουις στο ρόλο του δρος Γκόρντον.

• Μαχαιροβγάλτης

Ελλάδα/Κύπρος, 2010. Σκηνοθεσία: Γιάννης Οικονομίδης. Σενάριο: Γιάννης Οικονομίδης, Δωρής Αυγερινόπουλος. Ηθοποιοί: Στάθης Σταμουλακάτος, Βαγγέλης Μουρίκης, Μαρία Καλλιμάνη, Γιάννης Βουλγαράκης. 108'

*****

Η ελληνική πραγματικότητα με τη μιζέρια της, αλλά και τους ανταγωνισμούς και τον αγώνα για εξουσία, μέσα από το προσωπικό δράμα μιας οικογένειας σε μια βουτηγμένη στην ατμόσφαιρα του φιλμ-νουάρ ταινία.

Ο φθόνος και η λαγνεία που οδηγούν σε ακραίες λύσεις, άτομα σε μια κλεισμένη στον εαυτό της, αποξενωμένη μικροαστική κοινωνία, είναι μερικά από τα θέματα της νέας, βουτηγμένης σε σκοτεινά χρώματα, ταινίας του Γιάννη Οικονομίδη.

Τρία είναι τα κύρια πρόσωπα της ταινίας: ο θείος (Βαγγέλης Μουρίκης), η γυναίκα του (Μαρία Καλλιμάνη) και ο ανιψιός (Στάθης Σταμουλακάτος). Η ταινία αρχίζει με σκηνές κάπου στη Βόρεια Ελλάδα, με τον μισομεθυσμένο ανιψιό να παρακολουθεί τηλεόραση. Αργότερα επισκέπτεται τον ετοιμοθάνατο πατέρα του στο νοσοκομείο, όπου τον παρακολουθεί αδιάφορα μασουλώντας σπόρια. Παντού μιζέρια, μοναξιά και ανία. Σκηνές σε μουντά, καταθλιπτικά, βιομηχανικά τοπία. Μόνη διασκέδασή τους το πιοτό και οι «αντρικές» έξοδοι. Οταν ο πατέρας πεθαίνει, ο θείος καλεί τον ανιψιό να κατέβει από την Πτολεμαΐδα στην Αθήνα για να δουλέψει κοντά του. Να του φυλάει το σπίτι και να φροντίζει τα σκυλιά του. Κάποια στιγμή ο ανιψιός θα τα φτιάξει με την, παραγνωρισμένη από το θείο, σύζυγο και μαζί θα σχεδιάσουν τη δολοφονία του.

Η ιστορία θυμίζει το μυθιστόρημα του Τζέιμς Κέιν «Ο ταχυδρόμος χτυπά πάντα δυο φορές», αλλά και τις διάφορες κινηματογραφικές διασκευές του -ιδιαίτερα τη νεορεαλιστική διασκευή στο «Ossessione» του Βισκόντι. Μόνο που ο Οικονομίδης το χρησιμοποιεί απλώς ως βάση για να κάνει διάφορες καίριες ανατροπές και να το εντάξει στέρεα στην ελληνική πραγματικότητα. Σε μια ατμόσφαιρα βγαλμένη μέσα από τον καλύτερο κινηματογράφο: από τη «Δίκη» του Γουέλς ώς τους λούμπεν του Φασμπίντερ.
Οπως και στις προηγούμενες ταινίες του σκηνοθέτη («Σπιρτόκουτο», «Η ψυχή στο στόμα»), η οικογένεια είναι στο επίκεντρο της ταινίας. Μόνο που σε μια κοινωνία σε κρίση (ηθική, πολιτική, οικονομική) αυτή βρίσκεται υπό διάλυση. Η κοινωνική πραγματικότητα δεν αφήνει περιθώρια για αναπνοή. Χώρος υπάρχει μονάχα για καταπίεση, ζήλια, θυμό, εκδίκηση, αγώνα για εξουσία. Αυτά καθοδηγούν και καθορίζουν την πορεία των προσώπων. Μια πορεία, αληθινή κατάβαση στην κόλαση. Με τα πάθη τους ανεξέλεγκτα. Οπου δεν υπάρχει χώρος για αληθινό έρωτα. Με μόνη επιτακτική ανάγκη το σεξ -ένα σεξ βίαιο, ζωώδες. Με τη γυναίκα απλό «παιχνίδι», μέσο για την επίτευξη στόχων.

Στο επίκεντρο και ο διάλογος που, όπως πάντα στον Οικονομίδη, καθορίζει και τους χαρακτήρες των ηρώων του. Διάλογος άμεσος, μπρούτος, που αποδίδουν με ξεχωριστή δύναμη οι τρεις πρωταγωνιστές του. Στην ταινία βασικό ρόλο παίζει και ο περίγυρος: χώροι άδειοι, εγκαταλειμμένοι, βιομηχανικοί, με μουντά, σκοτεινά χρώματα, σαν από φιλμ νουάρ. Γι' αυτό και ο Οικονομίδης επιλέγει το ασπρόμαυρο για να δώσει την αίσθηση του φιλμ νουάρ. Ενα νεο-νουάρ, όμως, που μας μιλά για τη σύγχρονη ελληνική κοινωνία. Για ένα τμήμα της. Για τα αδιέξοδα και τα πάθη μας. Για την αποξένωσή μας. Μια ταινία απ' τα κόκαλα (και την ψυχή) βγαλμένη. Αναμφισβήτητα, η καλύτερη του σκηνοθέτη της.

• Somewhere

ΗΠΑ, 2010. Σκηνοθεσία-σενάριο: Σοφία Κόπολα. Ηθοποιοί: Στίβεν Ντορφ, Ελ Φάνινγκ, Μισέλ Μόναγκαν. 98'

*****

Με τις σχέσεις ενός πατέρα με την αποξενωμένη κόρη του αλλά και με το τίμημα της δημοσιότητας και τα αδιέξοδα στα οποία οδηγούνται αρκετοί σταρ του Χόλιγουντ καταπιάνεται η Σοφία Κόπολα στο μινιμαλιστικό αυτό «ρόουντ-μούβι» της.

Ο απίθανος, τραγελαφικός, μοναχικός κόσμος ενός ηθοποιού του Χόλιγουντ είναι το θέμα τής, βραβευμένης με το Χρυσό Λιοντάρι της Βενετίας, ταινίας Somewhere («Κάπου») της Σοφίας Κόπολα. Ο Ιταλοαμερικανός ήρωάς της, Τζόνι Μάρκο (ένας μινιμαλιστικός Στίβεν Ντορφ), είναι ένας χωρισμένος, αποξενωμένος από την οικογένειά του, νεαρός σταρ του Χόλιγουντ, που όταν δεν γυρίζει ταινία ή δεν ασχολείται με την προώθησή της περνάει τις μέρες και τις νύχτες του με ποτό, ναρκωτικά και περιστασιακό σεξ. Κάποια στιγμή, η γυναίκα του που, για άγνωστο λόγο, αποφασίζει να εξαφανιστεί για ένα διάστημα, του αφήνει για μερικές μέρες την κόρη τους. Είναι στο διάστημα αυτό που, με την επαφή με την 11χρονη κόρη του, Κλίο (πολύ καλή στο ρόλο η 12χρονη Ελ Φάνινγκ), ο Τζόνι αρχίζει να γίνεται άλλος άνθρωπος και να βλέπει μια αχτίδα αλλαγής -έστω και μικρή- στη ζωή του.

Ο ήρωας τής Κόπολα, όπως και εκείνος στην ταινία της «Χαμένος στη μετάφραση», ζει σε μια αποξενωμένη απ' αυτόν κοινωνία, τρέχοντας στους δρόμους με τη μαύρη Φεράρι του, άλλοτε διασκεδάζοντας με «καυτά» κορίτσια στο περιβόητο Chateau Marmont (το ξενοδοχείο των ροκ σταρ απ' όπου πέρασαν και σταρ όπως η Μονρόε και ο Τζέιμς Ντιν κι όπου ο Τζον Μπελούσι πέθανε από υπερβολική δόση ναρκωτικών) κι άλλοτε, ξαπλωμένος μόνος στο δωμάτιό του, να παρακολουθεί ιδιωτικό lap dance από δυο ξανθές χορεύτριες. Ενώ, στη διάρκεια της μέρας τρέχει σε φωτογραφίσεις, συνεντεύξεις Τύπου (όπου αντιμετωπίζει συχνά ηλίθιες ερωτήσεις) ή σε ταξίδια στο εξωτερικό (στο Μιλάνο) για να παραλάβει το τηλεοπτικό «Βραβείο της γάτας». Μια ζωή που τον έχει αφαιμάξει και τον έχει μετατρέψει σε είδος ζόμπι. Κατάσταση που η σκηνοθέτρια σκιαγραφεί με χιούμορ και ειρωνεία, τονίζοντας τις απαράδεκτες συχνά απαιτήσεις της διασημότητας. Απαιτήσεις που γνωρίζει από πρώτο χέρι, όντας κόρη ενός διάσημου σκηνοθέτη.

Με ένα καλογραμμένο από την ίδια και με ωραία, ατμοσφαιρική φωτογραφία του Ελληνοαμερικανού Χάρι Σαββίδη, η Κόπολα καταγράφει με άνεση και μινιμαλιστικό στιλ τη βασανιστική αυτή πορεία του πρωταγωνιστή της, φέρνοντας στο νου τόσο τις πρώτες ταινίες του Τζιμ Τζάρμους όσο και εκείνες του Αντονιόνι. Μια ταινία ταυτόχρονα σχόλιο πάνω στον κινηματογράφο και τις απαιτήσεις που συχνά οδηγούν τους σταρ σε υπαρξιακά αδιέξοδα.

• Γνήσιο αντίγραφο

Copie conforme/Certified copy. Γαλλία/Ιταλία/Ιράν, 2010. Σκηνοθεσία-σενάριο: Αμπάς Κιαροστάμι. Ηθοποιοί: Ζιλιέτ Μπινός, Γουίλιαμ Σίμνελ, Ζαν-Κλοντ Καριέρ. 106'

*****

Η τυχαία (;) συνάντηση ενός ζευγαριού σε μια ιταλική πόλη δίνει την ευκαιρία στον Κιαροστάμι να μας μιλήσει για τις αξίες της ζωής, αλλά και την πολυπλοκότητά της. Εξαιρετική η Ζιλιέτ Μπινός (βραβείο ερμηνείας στις Κάνες).

Με τη ζωή και την πολυπλοκότητά της, αλλά και την αξία της αληθινής τέχνης, μέσα από την ιστορία της συνάντησης ενός «ζευγαριού» σε μια ιταλική πόλη, καταπιάνεται στη νέα του αυτή ταινία, γυρισμένη στην Ιταλία, ο Ιρανός σκηνοθέτης Αμπάς Κιαροστάμι. Εκείνο βέβαια που ξεχωρίζεις από τις πρώτες κιόλας σκηνές είναι πως σε όποια χώρα κι αν γυρίζει τις ταινίες του, ο Κιαροστάμι έχει ένα τόσο προσωπικό στιλ που εύκολα τον αναγνωρίζεις.

Τη φορά αυτή, ο σκηνοθέτης της «Γεύσης του κερασιού» στράφηκε στην Ιταλία για να γυρίσει την ιστορία της κρίσης στο γάμο ενός πιθανού «ζευγαριού» (ποτέ δεν μαθαίνουμε αν είναι πράγματι ζευγάρι ή απλώς παίζουν ένα ρόλο): ενός Αγγλου συγγραφέα (στο ρόλο ο γνωστός Βρετανός βαρύτονος Γουίλιαμ Σίμνελ) και μιας Γαλλίδας (εξαιρετική στο ρόλο η βραβευμένη στις Κάνες Ζιλιέτ Μπινός), που βρίσκονται σε μια μικρή ιταλική πόλη, όπου ο άντρας παρουσιάζει το μεταφρασμένο στα ιταλικά βιβλίο του, «Γνήσιο αντίγραφο». Βιβλίο γύρω από τη σχέση πρωτότυπου και αντίγραφου που ο Κιαροστάμι εκμεταλλεύεται για να κάνει ένα σχόλιο πάνω στην απλότητα/πολυπλοκότητα της ζωής μέσα από μια σκηνοθετημένη με ξεχωριστή έμπνευση σκηνή, με το ζευγάρι να ταξιδεύει σ' ένα αυτοκίνητο.

Τα συνεχή, εξαιρετικά τράβελινγκ και οι πάντα ενδιαφέρουσες συζητήσεις γύρω από καίρια προβλήματα της ζωής παραπέμπουν σε παλαιότερες ταινίες του, όπως «Close-Up», «Μέσα από τον ελαιώνα» και «Η γεύση του κερασιού». Τα θέματα που βάζει στην ταινία είναι καίρια: οι ανθρώπινες σχέσεις, ο έρωτας και γενικότερα η ζωή και οι αξίες της αλλά και η αξία της αληθινής τέχνης και ποιο είναι το διαχωριστικό σημείο ανάμεσα στο πρωτότυπο και το αντίγραφο -θέμα για το οποίο παλαιότερα μας είχε μιλήσει και ο Ορσον Γουέλς στην ταινία του «F for Fake».

Off Ways-Berlin (Von Vegen)

ΚΡΙΤΙΚΗ: ΝΙΝΟΣ ΦΕΝΕΚ ΜΙΚΕΛΙΔΗΣ

Γερμανία, 2009. Ντοκιμαντέρ. Σκηνοθεσία-σενάριο: Ούλι Μ. Σίπελ. Φωτογραφία: Κορνήλιους Πλάχε, Ούλι Μ. Σίπελ. 90'

***

Από το περσινό φεστιβάλ του Βερολίνου έρχεται αυτό το πολύ ενδιαφέρον ντοκιμαντέρ γύρω από το ιστορικό κοντσέρτο που έδωσαν στις 21 Δεκεμβρίου 1989 στην αίθουσα «Ηλεκτράνθρακας» του Ανατολικού Βερολίνου τα μέλη της περίφημης μπάντας εναλλακτικής μουσικής (βασισμένης σε ακατέργαστους θορύβους), Einsturzende Neubauten, του Δυτικού Βερολίνου.

Ο σκηνοθέτης αναμιγνύει έντεχνα την τότε εποχή με τη σημερινή, μέσα από τις διαδρομές διαφόρων προσώπων της τότε διχασμένης Γερμανίας, στη σημερινή ενωμένη Γερμανία. Αφορμή για τη δημιουργία ενός οδιπορικού στην Ιστορία, όχι μόνο μέσα από τις αφηγήσεις και τις συναντήσεις των διαφόρων προσώπων αλλά και μέσα από την ιδιόρρυθμη μουσική των Neubauten. *