Ο Δαλιανίδης από απέναντι

• Αγγελόπουλος, Βούλγαρης, Παπαστάθης και Κούτρας μιλούν για τον τελευταίο μάστορα του παλιού ελληνικού σινεμά

• Της ΕΥΑΝΝΑΣ ΒΕΝΑΡΔΟΥ, Επτά, Κυριακή 24 Οκτωβρίου 2010

Οταν ο τελευταίος σημαντικός δημιουργός του παλιού ελληνικού κινηματογράφου. Και με το θάνατο του Γιάννη Δαλιανίδη γράφτηκαν και οι τίτλοι τέλους μιας ολόκληρης εποχής. Ομως το σινεμά που σήμερα μας ξυπνά τόσο νοσταλγικά συναισθήματα, είχε ξεθωριάσει ήδη από τις αρχές του '70, όταν τη σκυτάλη πήρε ο Νέος Ελληνικός Κινηματογράφος.

Ο Γ. Δαλιανίδης στη Ρόδο, σκηνοθετώντας το «Κορίτσια για φίλημα». (Από το βιβλίο του Ι. Τριανταφυλλίδη «Ταινίες για φίλημα»).

Πώς βλέπουν σήμερα το σινεμά του Δαλιανίδη οι σημαντικοί σκηνοθέτες του «άλλου» ελληνικού κινηματογράφου;

«Εμείς ήρθαμε σε απόλυτη ρήξη με αυτό το σινεμά» λέει ο Λάκης Παπαστάθης. «Ημασταν παιδιά του ευρωπαϊκού κινηματογράφου και της ελληνικής λογοτεχνίας. Κάποιοι βέβαια από μας ξεπήδησαν από εκεί. Να μας επηρέασαν όμως; Εμένα, τον Παντελή, τον Θόδωρο, τη Φρίντα, την Τόνια; Θα ήταν αστείο να πούμε κάτι τέτοιο».

Ωστόσο αναγνωρίζει πολλά στον Δαλιανίδη: «Μια συγκινητική, ηρωική θα έλεγα, προσπάθεια να μιμηθεί τα μιούζικαλ του εξωτερικού με ελάχιστα μέσα. Μια ικανότητα να πλησιάζει το κοινό κι ένα ένστικτο να αναδεικνύει πρωταγωνιστές. Υπήρξε ένας από τους στυλοβάτες της κινηματογραφικής βιομηχανίας του Φίνου (οι άλλοι δύο ήταν ο Σακελλάριος και ο Δημόπουλος). Εκατομμύρια Ελληνες συγκινήθηκαν με τις ταινίες του και έζησαν μέσα στις σκοτεινές αίθουσες το όνειρο μιας άλλης ζωής, χαρούμενης, πιο ερωτικής, πιο εύκολης και σχεδόν πάντα με ευτυχη κατάληξη σαν παρηγοριά για τα δύσκολα χρόνια στην Ελλάδα. Ομως ήταν πικραμένος από τη στάση της δικής μου γενιάς απέναντί του. Και είχε δίκιο. Σε ένα «Παρασκήνιο» που του έκανα στα τέλη της δεκαετίας του 1970, η αξέχαστη Σούλα Αλεξανδροπούλου τον ρώτησε γιατί δεν συμμετείχαν οι ταινίες του στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. «Δεν πάω στο φεστιβάλ γιατί πιστεύω πως υπάρχει μια προκατάληψη εναντίον των ταινιών μου», είχε απαντήσει. «Είναι σαν να πέφτω στο λάκκο των λεόντων».

Αναρωτιέμαι τι ταινίες θα έκανε αν δημιουργούσε στα δικά μας χρονια, δουλεύοντας σε έναν ουσιαστικά επιδοτούμενο από το κράτος κινηματογράφο, χωρίς να τον ελέγχει κανείς για το πόσα εισιτήρια κάνει. Ή μήπως αυτός ο ξεκάθαρος προσανατολισμός του παλιού εμπορικού κινηματογράφου τον βοηθούσε να συγκροτήσει μέσα του με βεβαιότητα τους κώδικες και τα μυστικά ενός κινηματογράφου που επικοινωνεί με τις πλατιές μάζες;»

* Σύμφωνα με τον Θόδωρο Αγγελόπουλο, «την εποχή που η "Αναπαράσταση" γέννησε έναν άλλο κινηματογράφο, όλοι οι παλαιοί κινηματογραφιστές αντιμετώπισαν αρνητικά την προσπάθεια αυτή». Ολοι εκτός από τον Δαλιανίδη: «Θυμάμαι να μας εύχεται καλή δουλεια όταν φεύγαμε παρέα με έναν βοηθό του για το ταξίδι της "Αναπαράστασης". Μόνο αυτός και ο Γρηγορίου έμειναν κοντά μας. Ο Γιάννης», προσθέτει, «δοκιμάστηκε σε όλα τα είδη, έβγαλε μεγάλους κωμικούς και στόχευσε σε ένα μεγάλο κοινό σε αντίθεση με μας που απευθυνόμασταν σε μια άλλη γενια θεατών, όπως γίνεται σήμερα που πάει να ξεκινήσει ένας νέος κινηματογράφος. Βέβαια τότε βγαίναμε από έναν πόλεμο κι έναν εμφύλιο. Η ανάγκη για κωμωδία ήταν επιτακτική».

Ο ίδιος λέει ότι δεν είχε δει καμιά ταινία του Δαλιανίδη. «Η πρώτη ελληνική ταινία που είδα στη ζωή μου ήταν ο "Δράκος" του Κούνδουρου. Και μετά δυο τρεις ακόμα. Μόνο ο Κατσουρίδης έκανε μια δυο ταινίες που με ενδιέφεραν».

• «Σινεμά δεν σημαίνει μόνο έρευνα»

* Ο Παντελής Βούλγαρης, αντίθετα, δηλώνει πως απόλαυσε πολλές ταινίες του Δαλιανίδη. «Και του Σακελλάριου, και του Τσιφόρου, και του Δημόπουλου και του Τζαβέλλα. Θυμάμαι τις εξαιρετικές ερμηνείες ηθοποιών όπως ο Βουτσάς ή ο Κούρκουλος. Το σινεμά αυτό εξυπηρέτησε μια πλευρά που υπάρχει ακόμα. Σινεμά δεν είναι μόνο ο κινηματογράφος έρευνας ή πολιτικής τοποθέτησης».

Βοηθός του Δαλιανίδη σε δύο ταινίες, ο Βούλγαρης θυμάται πάντα την ευγένεια και το χιούμορ του. «Νιώθω πως έφυγε ευτυχής γιατί αγάπησε πολύ τον κινηματογράφο και οι ταινίες του αγαπήθηκαν από τον κόσμο. Και ήταν δίπλα μας, όχι απέναντί μας. Προσωπικά, δεν με επεηρέασε, αλλά είναι φυσικό κάθε γενιά να διαγράφει το παρελθόν και να ξεκινάει από την αρχή. Οπως και τώρα, οι καινούριοι εντοπίζουν θέματα που εμείς τα αγνοούμε».

* Κατά πολύ νεότερος, ο Πάνος Κούτρας («Στρέλλα»), που στο παρελθόν δημιούργησε το ανατρεπτικό νεο-μιούζικαλ «Η επίθεση του γιγαντιαίου μουσακά», επισημαίνει μια πιο απρόοπτη πτυχή του έργου του Δαλιανίδη: «Δεν ξέρω πόσο συνειδητά το έκανε, αλλά πιστεύω ότι με τις ταινίες του υπηρέτησε τον queer κινηματογράφο. Ολ' αυτά τα πολύχρωμα μιούζικαλ με τα φτερά και τα πούπουλα βγάζουν ένα υπόγειο γκέι χιούμορ, μια ειρωνεία, ένα είδος κώδικα μεταξύ των γκέι: αυτό που σήμερα στο εξωτερικό ονομάζουν "camp χιούμορ". Λαμβάνοντας υπόψη και την εποχή του, νιώθω πως συνεισέφερε στην γκέι κουλτούρα και εγώ προσωπικά απολαμβάνω πολύ το χιούμορ του. Δημιούργησε άλλωστε γκέι είδωλα όπως η Μαίρη Χρονοπούλου, η Ρένα Βλαχοπούλου, η Αλίκη Βουγιουκλάκη, με τον ίδιο τρόπο που στο εξωτερικό αγαπήθηκαν ηθοποιοί όπως η Ντίτριχ και η Μινέλι».

«Κάποτε», υποστηρίζει, «πρέπει στην Ελλάδα να αναγνωρίσουμε την συνεισφορά ομοφυλόφιλων δημιουργών, όπως ο Τσαρούχης, ο Κουν, ο Χατζιδάκις, ο Δαλιανίδης, μιλώντας ανοιχτά για την ταυτότητά τους». *