Η κατάσταση των πραγμάτων

Βιμ Βέντερς

«Ο κινηματογράφος χάνει προοδευτικά την ικανότητα να παρατηρεί, να αντιπαρατίθεται στο χώρο και στις λεπτομέρειες κι αυτό γιατί, συγκριτικά με το παρελθόν, επιδεικνύει πολύ μειωμένη υπομονή. Εχω την αίσθηση ότι στις δεκαετίες '40, '50 και '60 - τότε που η τηλεόραση ήταν ένα πράγμα και το σινεμά ένα άλλο και δεν υπήρχαν βίντεο - το κοινό έβλεπε κινηματογράφο με πολύ μεγαλύτερη προσοχή και υπομονή. Σήμερα οι ταινίες διέπονται από εντελώς διαφορετικό ρυθμό: δεν αφιερώνουν πια χρόνο στην παρατήρηση των πραγμάτων, με τον ίδιο τρόπο συμπεριφέρεται και το κοινό. Επιδεικνύουμε αποδοχή στο γεγονός ότι και στον κινηματογράφο θα πρέπει τα πάντα να κινούνται αδιαλείπτως, φοβάμαι δε ότι σκηνοθέτες σαν τον Φορντ και τον Οζου σήμερα δεν θα είχαν πια τη δυνατότητα να δουλέψουν, κύρια γιατί δε θα εύρισκαν παραγωγό και κατά δεύτερο, δεν θα εύρισκαν κοινό. Οι θεατές στο παρελθόν έβλεπαν κινηματογράφο με διαφορετικό τρόπο και αυτό επηρέαζε και το βλέμμα των δημιουργών. Οι κινηματογραφιστές καταφέρονται συχνά εναντίον της τηλεόρασης, μιλούν για βίαιη επέμβαση των τηλεοπτικών ρυθμών στην κινηματογραφική εικόνα που αντανακλά σε επιβεβλημένη αποσπασματικότητα αναφορικά με την αντίληψη των πραγμάτων. Χάσαμε την ικανότητα να παρακολουθούμε ένα μόνο πράγμα, συνηθίσαμε να βλέπουμε ταυτόχρονα και κάτι άλλο, να πηδάμε από το ένα πρόγραμμα στο άλλο: με το που θα αισθανθούμε ότι κατανοήσαμε τι συμβαίνει εδώ, περνάμε αυτόματα σε άλλο κανάλι. Κατά τον ίδιο τρόπο απολέσαμε την ικανότητα συγκέντρωσης σε ένα μοναδικό θέμα. Κανείς πλέον δεν εντυπωσιάζεται από την αλήθεια μιας μεμονωμένης εικόνας, όλοι αποζητούν κάποια άλλη, προηγούμενη ή επόμενη, συνηθισμένοι στο ότι αναπόφευκτα έπεται ή εμφανίζεται ταυτόχρονα κάτι άλλο. Δεν αναμένουμε πια κάποιο νόημα από τη μεμονωμένη εικόνα, αλλά από τη γενική σούμα του όλου. Πριν από είκοσι χρόνια λειτουργούσαμε διαφορετικά, μέχρι το '70 οι σκέψεις των ανθρώπων δε χοροπηδούσαν με τέτοια φρενίτιδα».

Από συζήτηση του Βιμ Βέντερς με την Λεονέτα Μπεντιβόλιο που δημοσιεύτηκε στο βιβλίο «WimWenders, UnaVolta» εκδόσεις Socrates, Roma, 1994.

ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΑΙΝΙΩΝ, ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ, Πέμπτη 8 Απρίλη 2010

ΒΙΜ ΒΕΝΤΕΡΣ - ΝΙΚΟΛΑΣ ΡΕΪ: Αστραπή πάνω στο νερό

Νικόλας Ρέι στην Αστραπή πάνω στο νερό

Πριν και πάνω από οτιδήποτε άλλο, η ταινία ΑΣΤΡΑΠΗ ΠΑΝΩ ΣΤΟ ΝΕΡΟ ή NICK'SMOVIE συνιστά το αποτέλεσμα σχέσης φιλίας μεταξύ του Βιμ Βέντερς και του Νίκολας Ρέι, σχέση που αρχίζει την εποχή του «Ο Αμερικάνος Φίλος», όπου ο σκηνοθέτης του «Επαναστάτη χωρίς αιτία», πολέμιος του πουριτανισμού και αμφισβητίας της ψευδαίσθησης του «αμερικάνικου ονείρου», ερμήνευσε το ρόλο του ζωγράφου Derwatt. Σε συνάντησή τους το 1976 στη Νέα Υόρκη, ο Ρέι εξέφρασε στον Βέντερς την επιθυμία να επιστρέψει στον κινηματογράφο, να ξαναπιάσει και να ολοκληρώσει μια πειραματική ταινία που ξεκίνησε το 1971 με φοιτητές του HarpurCollge της Νέας Υόρκης. Ομως ο καρκίνος του - που διαγνώστηκε το 1963 τότε που γύριζε το «55 Μέρες στο Πεκίνο» - επιδεινωνόταν με γοργούς ρυθμούς προκαλώντας του φυσική φθορά και απομακρύνοντάς τον από κάθε εργασιακή πρόθεση.

Σε μια από τις συναντήσεις τους, οι δύο σκηνοθέτες αποφασίζουν να κάνουν μαζί ένα φιλμ και καθένας τους χωριστά ξεκινά να δουλεύει πάνω σε προσωπικές ιδέες. Τον Νίκολας Ρέι γαργαλούσαν από καιρό δύο ιστορίες. Η πρώτη, με τον προσωρινό τίτλο «Αστραπή πάνω στο νερό» μιλούσε για δύο φίλους που σαλπάρουν με ένα σκαρί για την Κίνα, όπου ελπίζουν να βρουν ένα σπάνιο είδος ginseng που θα θεράπευε ως διά θαύματος τον καρκίνο του ενός, του γηραιότερου. Η δεύτερη που έφερε τον τίτλο «I'ma stranger heremyself», ήταν η ιστορία ενός ηλικιωμένου, κοντά στο θάνατο ζωγράφου, ο οποίος φρενιτικά ζωγράφιζε αντίγραφα των δικών του έργων, με τα οποία θα αντικαθιστούσε τα πρωτότυπα που βρίσκονταν εκτεθειμένα σε διάφορα μουσεία, επανακτώντας κατ' αυτόν τον τρόπο την κυριότητα του δημιουργού πάνω στο έργο του, την κυριότητα της ταυτότητάς του, πριν το θάνατό. Και στις δύο ιστορίες διαγράφεται η θέληση του ετοιμοθάνατου Ρέι να πραγματοποιήσει ένα φιλμ «διαθήκη» και όπως αναφέρει ο ίδιος κάπου στην ταινία «...για έναν άνθρωπο που επιθυμεί, προτού πεθάνει, να ξαναβρεί τον εαυτό του, να ξαναβρεί τον σεβασμό στον εαυτό του».

Ο Νίκολας Ρέι με τον Τζέιμς Ντιν κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων της ταινίας Επαναστάτης χωρίς αιτία

Μεταξύ 1978 και 1979 ο Νίκολας Ρέι υποβάλλεται σε τρεις χειρουργικές επεμβάσεις, αλλά ο καρκίνος έχει ήδη κάνει μετάσταση από τους πνεύμονες στον εγκέφαλο. Την ίδια περίοδο, ο Βέντερς βρίσκεται στο Λος Αντζελες όπου επεξεργάζεται την ταινία του «Hammet», ταξιδεύει όμως συχνά στη Νέα Υόρκη και επισκέπτεται το φίλο του.

Από τη στιγμή που αρχίζουν τα γυρίσματα του «Αστραπή πάνω στο νερό» αρχίζει και η ιστορία ενός δύσκολου φιλμ που αυτοσχεδιάζεται μέρα με τη μέρα ενώ η φυσική αδυναμία του Ρέι καθορίζει, επιβραδύνοντας ή και εμποδίζοντας, τα γυρίσματα. Η ταινία είναι προορισμένη να ολοκληρωθεί με τον επικείμενο πραγματικό θάνατο του πρωταγωνιστή, η δραματικότητα του οποίου επηρεάζει και το κοπιώδες μοντάζ. Δομημένο σε δύο επίπεδα - αφενός σε επίπεδο κινηματογραφικής, τεχνητής δηλαδή μετατόπισης της αγωνίας του Ρέι και της ανθρώπινης εμπειρίας που συνδέει τους δύο φίλους (ο Ρέι απέναντι στον θάνατο/ ο Βέντερς απέναντι στο θάνατο του Ρέι) και αφετέρου της κινηματογραφημένης τεκμηρίωσης της πρακτικής του φιλμ, της αργής και σταδιακής κατασκευής του καλλιτεχνικού προϊόντος, - το «Αστραπή πάνω στο νερό» μετατρέπεται σε διαλεκτική αντίθεση μεταξύ Πραγματικότητας και Μυθοπλασίας, σε φιλονικία μεταξύ Ζωής και Κινηματογράφου, μεταξύ της φυσικότητας και της νόησης.

Ο Νίκολας Ρέι συνιστά την Πραγματικότητα με την έντονη παρουσία του θανάτου και την προοδευτικά φυσική κατάπτωση. Η ταινία εγγράφεται στη Μυθοπλασία. Μόνο διά της μυθοπλασίας είναι δυνατή η διείσδυση στο μυστήριο της Πραγματικότητας, ώστε να επιτευχθεί η συλλογή της αυθεντικότητας των φαινομένων, της Αλήθειας. Ο καρκίνος και ο θάνατος είναι δεδομένα αντικειμενικά και μη αναστρέψιμα που ανασύρονται στην επιφάνεια τεχνητά, μέσα από την «παράσταση». Ο αυτοσχεδιασμός στην σεκάνς του νοσοκομείου στηρίζεται στον Βασιλιά Ληρ, ο Ρέι στο κρεβάτι του θανάτου μιλάει ήρεμα για την αρρώστια του στην κόρη του (την οποία υποδύεται η τραγουδίστρια Ρόνι Μπλάκλι, σύζυγος του Βέντερς). Ο Ρέι κατορθώνει δηλαδή, μέσα από την αποστασιοποίηση της υποκριτικής, να αντιπαρατεθεί με την αλήθεια, να κοιτάξει το θάνατο κατά πρόσωπο.

Και ο Βέντερς αποδέχεται την συνάντηση/ σύγκρουση με την Πραγματικότητα και επιλέγει να υποταχθεί στο βλέμμα του Ρέι, του αντικείμενου της παράστασής του. Το καθήκον των μεγάλων καλλιτεχνών συνίσταται στο να αποκαλύπτεις και να αποκαλύπτεσαι.

Σκηνοθεσία: Βιμ Βέντερς, Νίκολας Ρέι. Παίζουν: Νίκολας Ρέι, Βιμ Βέντερς, Ρόνι Μπλάκλι, κ.ά. (Σουηδία/Γερμανία, 1980), Διάρκεια 116΄.

ΑΤΟΜ ΕΓΚΟΓΙΑΝ: Υποψία

Πλαστικοποιημένο, αποστειρωμένο και επίμονα προβλέψιμο ψυχολογικό ερωτικό θρίλερ. Η φωτογραφικά πανέμορφη και επιτυχημένη γυναικολόγος (Τζουλιάν Μουρ), παρότι διανύει τη δεύτερή της άνοιξη, παραμένει αρρωστημένα ερωτευμένη με το γοητευτικό σύζυγό της (Λίαμ Νέσον), πανεπιστημιακό καθηγητή μουσικολογίας.

Ενδιαφέρουσα ως ένα σημείο, αυτή καθαυτή η ερωτική πλεκτάνη που υφαίνει η ζηλότυπα ερωτευμένη σύζυγος που αναμετριέται οδυνηρά με τις αμφιβολίες και τις ανασφάλειές της κι αγωνιά για την επιβεβαίωση της δικής της, απόλυτης, κυριαρχίας στην ερωτική βούληση του συζύγου. Την εκτέλεση του παιχνιδιού ανέθεσε η σύζυγος, έναντι αδρής πληρωμής, σε μια λαμπερά αθώα Λολίτα που όμως αποδεικνύεται ότι τα ηνία στη σκηνοθεσία της πλεκτάνης βρίσκονταν ανέκαθεν στα χέρια της, σπρώχνοντας την εξέλιξη της ιστορίας προς εντελώς απρόσμενη κατεύθυνση.

Παίζουν: Λίαμ Νέσον, Τζουλιάν Μουρ, Αμάντα Σέιφριντ κ.ά. Παραγωγή 2009 ΗΠΑ, Καναδάς, Γαλλία. Διάρκεια 96΄.

ΤΖΕΣΙΚΑ ΧΑΟΥΣΝΕΡ: Προσκύνημα στη Λούρδη

Φιλοσοφική μάλλον προσέγγιση του θέματος του ετήσιου προσκυνήματος στη Λούρδη, στην αντίστοιχη Παναγία της Τήνου των Πυρηναίων, γνωστή και από το οδοιπορικό των δύο κλοσάρ στο φιλμ του Μπουνιουέλ ΓΑΛΑΞΙΑΣ.

Η τρίτη ταινία της Χάουσνερ - η οποία φέρει πλήθος διακρίσεων και το Μεγάλο Βραβείο του Διεθνούς Διαγωνιστικού 2009 του φεστιβάλ κινηματογράφου της Βαρσοβίας - διέπεται από μοναδικούς τόνους και παράξενη ατμόσφαιρα. Ανθρωποι απ' όλον τον κόσμο συρρέουν στη Λούρδη για να θεραπευτούν από τις αρρώστιες τους, να ξαναβρούν τη χαμένη τους υγεία, τη χαμένη τους ζωή. Κάποιες φορές γίνονται «θαύματα», τις περισσότερες όμως όχι. Η Κριστίν υπήρξε τυχερή. Το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της το πέρασε καθισμένη σε αναπηρικό καροτσάκι και ένα πρωινό, μετά το προσκύνημα στην Λούρδη, ξύπνησε θεραπευμένη...

Παραγωγή 2009. ΗΠΑ, Αυστρία, Γαλλία, Γερμανία. Διάρκεια 96΄.

ΝΤΑΝΙΕΛ ΜΠΑΡΠΕΡ: Χάρι Μπράουν

Δυστοπικό, αργό, σκοτεινό και κατώτερο των προσδοκιών θρίλερ, με έναν άξιο Μάικλ Κέιν στον πρωταγωνιστικό ρόλο του πρόσφατα χηρεύσαντα, συνταξιούχου πεζοναύτη Χάρι Μπράουν που μένει σε υποβαθμισμένη λούμπεν συνοικία.

Στην περιοχή βασιλεύει η ανεργία με συνοδεία ναρκωτικών, εμπορίας γυναικών και όπλων και πλήθος συμμοριών που επιδίδονται σε κάθε λογής λελογισμένη ή παράλογη βία. Η πάταξη της εγκληματικότητας μοιάζει αδύνατη μια που η Αστυνομία απεικονίζεται γραφειοκρατική και η νομοθεσία δυσκίνητη. Οταν κάποιοι νεαροί δολοφονούν εν ψυχρώ - βιντεοσκοπούν μάλιστα στο κινητό τις ανατριχιαστικές λεπτομέρειες της πράξης τους - τον συνομήλικο, μοναδικό φίλο του Χάρι Μπράουν εκείνος περνά στο ρόλο του εκδικητή «καθαρίζοντας» την πόλη από τα βρωμερά παράσιτα.

Παίζουν: Μάικλ Κέιν, Εμιλι Μόρτιμερ κ.ά. Παραγωγή 2009 Βρετανία. Διάρκεια 103΄.

ΒΑΣΟΣ ΓΕΩΡΓΑΣ: Το σινεμά γυμνό

Ενας ολόκληρος χρόνος δουλειάς κατέληξε σε τηλεοπτική σειρά 12 ωρών και κινηματογραφική ταινία 102 λεπτών. Ντοκιμαντέρ για το ελληνικό ερωτικό σινεμά στη «μαλακή» και «σκληρή» βερσιόν του, που βασίζεται σε συνεντεύξεις με πρόσωπα που δημιούργησαν αυτές τις ταινίες και δύνανται να τις σχολιάσουν τεκμηριωμένα.

Το φιλμ αναφέρεται στην ιστορία του ελληνικού ερωτικού κινηματογράφου καθώς και στο ευρύτερο κοινωνικό και ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο αυτό διαμορφώθηκε. Στην πλήρη της μορφή η ταινία συνίσταται σε 12 επεισόδια τα οποία πρόκειται να κυκλοφορήσουν το Μάη σε ειδική έκδοση.

Σκηνοθεσία: και σενάριο Δημήτρης Κολιοδήμος. Παραγωγή 2010 Ελλάδα. Διάρκεια 102΄.

ΑΝΑΝΤ ΤΑΚΕΡ: Ζητείται γαμπρός

Ρομαντική και προβλέψιμη κομεντί με φόντο καταπληκτικές εικόνες της ιρλανδέζικης φύσης, ένα είδος συνωμοσίας μεταξύ οθόνης και κοινού δεδομένου ότι εμείς γνωρίζουμε τι πρόκειται να συμβεί, η ταινία το γνωρίζει επίσης και το ενδιαφέρον εστιάζει στο να διασκεδάσουμε με τον τρόπο που γίνονται τα πράγματα.

Η Αννα από την Βοστόνη ανυπομονεί για μια πρόταση γάμου, από τον καρδιοχειρουργό με τον οποίο συνδέεται εδώ και τέσσερα χρόνια, που δεν έρχεται ποτέ. Οταν ο καλός της φεύγει για ιατρικό συνέδριο στην Ιρλανδία, εκείνη εκμεταλλεύεται μια παλιά ιρλανδέζικη παράδοση, σύμφωνα με την οποία στις 29 Φεβρουαρίου κάθε δίσεκτου έτους οι γυναίκες κάνουν πρόταση γάμου σε αυτόν που θέλουν και παίρνει την επόμενη πτήση για Δουβλίνο αποφασισμένη να κλείσει την υπόθεση με τον καρδιοχειρουργό της. Το σενάριο όμως δεν φέρνει τα πράγματα έτσι όπως τα σχεδίαζε στο μυαλό της η Εϊμι Ανταμς, αλλά η μια δυσκολία ακολουθεί την άλλη.

Παίζουν: Εϊμι Ανταμς, Ανταμ Σκοτ, Μάθιου Γκουντ κ.ά. Παραγωγή 2010 Ιρλανδία - ΗΠΑ. Διάρκεια 100΄

ΑΝΤΡΕΣ ΓΟΥΝΤ: Ομορφη Ζωή

Στο «Ριζοσπάστη» της προηγούμενης Πέμπτης 1ης Απρίλη αναφερθήκαμε εκτεταμένα στην ήπια, χαμηλών τόνων αλλά κρυπτοφιλόδοξη ταινία με σύνθετη δομή, που στήνει τρεις παράλληλες, καθημερινές ιστορίες, σκορπισμένες εδώ κι εκεί στη μεγαλούπολη του Σαντιάγκο της Χιλής και παρακολουθεί την εξέλιξή τους.

Παίζουν: Αλίν Κουπενχάιμ, Μανουέλα Μαρτέλι, Αλφρέντο Κάστρο, Εδουάρδο Πασέκο κ.ά. Παραγωγή 2008 Χιλή, Ισπανία, Βρετανία, Γαλλία. Διάρκεια 90