Ναυάγιο παραπλεύρως του Χίτσκοκ

Στο «Νησί των καταραμένων», ο πολυμήχανος Μάρτιν Σκορσέζε μας εκπλήσσει και μας απογοητεύει με την αμηχανία του

• Του Δημητρη Mπουρα, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 28/02/2010
  

Στις αρχές της δεκαετίας του ’70, στο ξεκίνημα μιας καριέρας που αποδείχτηκε πλουσιότατη σε ποιότητα και σε αριθμούς, ο Μάρτιν Σκορσέζε αδιαφόρησε για ιστορίες που είχαν εντυπωσιακή πλοκή και για ήρωες με τους οποίους θα ταυτιζόταν εύκολα μαζί τους το ευρύ κοινό. Στις ταινίες του συνταίριαξε την όψη του φονιά και του αγίου στο ίδιο άτομο, στρέφοντας το ενδιαφέρον του στην αντιφατική φύση του ανθρώπου και στο δρόμο για τον παράδεισο, που είναι καθοδικός. Το έγκλημα μεγεθύνθηκε και πήρε διαστάσεις τραγικές και η πτώση, σε μια ρεαλιστική κόλαση στους δρόμους της αληθινής ζωής, έγινε καθαρτήριο. Ο Σκορσέζε του «Ταξιτζή» και των «Κακόφημων δρόμων» ή του αριστουργηματικού «Οργισμένου ειδώλου» απέχει παρασάγγας από τον σημερινό Σκορσέζε του «Καταραμένου νησιού». Η σύγκριση δεν θα είχε νόημα αν δεν ήταν αποκαλυπτική για την εικόνα ενός πάλαι ποτέ κορυφαίου δημιουργού, που έχει σμικρυνθεί στα μέτρα ενός πολυμήχανου φιλμέικερ.

Το «Νησί των καταραμένων» αρχίζει ρεαλιστικά σε ένα πλοίο που μεταφέρει δύο ντετέκτιβ του FBI σε ένα απομακρυσμένο νησάκι, όπου υπάρχει ένα ψυχιατρείο–Νταχάου για εγκληματίες ιδιαιτέρως επικίνδυνους. Επειτα από δύο ώρες και κάτι, τελειώνει στο ίδιο νησί με μια ανατροπή τόσο αυθαίρετη, που αναρωτιέσαι αν ο Σκορσέζε βαδίζει με οδηγό έναν σαφή δραματουργικό άξονα και αν το δημιούργημά του πάσχει από «αξονική σύγχυση».

Αστραπές χωρίς καταιγίδα

Το 1954, ο ντετέκτιβ Τέντι Ντάνιελς, που βασανίζεται από εφιάλτες με τη νεκρή γυναίκα του, και ο καινούργιος βοηθός του, Τσακ, φτάνουν στο νησί Ασκλιφ. Η αποστολή τους έχει αντικείμενο μια περίεργη υπόθεση απόδρασης: μια ψυχασθενής, που έχει πνίξει τα τρία παιδιά της, ξεγλίστρησε από το κάτεργο μυστηριωδώς. Υστερα από αυτή την εισαγωγή, που είναι εντυπωσιακή και αντάξια της φήμης του Σκορσέζε, αρχίζουν τα κλισέ: οι σωφρονιστικοί υπάλληλοι δεν διαφέρουν από δεσμοφύλακες σε ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης και ο ψυχίατρος που είναι επικεφαλής των «θεραπευτών» μοιάζει με καρικατούρα του Μένγκελε. Ο Τέντι (η ντε φάκτο ταύτιση του καλού με τη λογική) γίνεται όλο και πιο ενοχλητικός σε αυτόν τον εξωτικό παράδεισο του κακού και του παραλογισμού. Ο χρόνος (αδιευκρίνιστο αν πρόκειται για ώρες ή για μέρες) κυλάει και ο Τέντι βυθίζεται σε έναν ίλιγγο. Παράλληλα, μια καταιγίδα πλησιάζει στο νησί (ένα στοιχείο – θησαυρός, που θα μπορούσε να έχει αξιοποιηθεί για την κλιμάκωση της έντασης όπως στο «Ακρωτήρι του φόβου», εδώ αποδείχτηκε άνθρακας).

Αν το «Kundun» και το «Aviator» είναι οι πιο βαρετές ταινίες του Σκορσέζε, αυτή εδώ είναι η πιο αμήχανη. Παρεκτός και πάρουμε στα σοβαρά τα πυροτεχνήματα περί ναζισμού, μακαρθισμού, ψυχιατρικής βαρβαρότητας κ. λπ. Ο Σκορσέζε χειρίζεται σαν νεοφώτιστος το φανταστικό με όρους ρεαλισμού, και όταν φτάνει σε αδιέξοδο ανασύρει τον Χίτσκοκ και το «Vertigo» σαν τον από μηχανής θεό. Κάπως έτσι το «Νησί των καταραμένων» παραπαίει ανάμεσα στο αστυνομικό και το ψυχολογικό θρίλερ.

Υπεράνω όλων ο Ντι Κάπριο

Στην πρώτη περίοδο της καριέρας του, που είναι μακράν η σημαντικότερη, ο Σκορσέζε ευτύχησε να συνεργαστεί με τον σπουδαιότερο ηθοποιό της μεθόδου μετά τον Μάρλον Μπράντο, τον Ρόμπερτ ντε Νίρο. Στην τρίτη, στην οποία παρέλαβε ετεροχρονισμένα και ένα Οσκαρ, ο Ιταλοαμερικανός δημιουργός χρωστάει πολλά στον πιο ταλαντούχο ηθοποιό της νεότερης γενιάς του Χόλιγουντ, τον Λεονάρντο ντι Κάπριο, που και αυτός με τη σειρά του ευτύχησε να ενηλικιωθεί επαγγελματικά στα χέρια ενός δημιουργού που άλλαξε το αμερικανικό σινεμά στα χρόνια του ’70. Από τις «Συμμορίες της Νέας Υόρκης» του 2002 μέχρι το «Νησί των καταραμένων», ο Ντι Κάπριο είναι το βασικό πλεονέκτημα του Σκορσέζε. Ο Ντι Κάπριο αποκαλύπτει κάθε φορά έναν μεγάλο καλλιτέχνη πίσω από ένα εφηβικό πρόσωπο με αραιά γένια κι ανεπαίσθητες ρυτίδες, και ο Σκορσέζε γερνάει με αξιοπρέπεια γυρίζοντας ταινίες που δεν έχουν κάτι ιδιαίτερο να πουν και ενίοτε απογοητεύουν. Σήμερα δεν περιμέναμε άλλο ένα αριστούργημα από αυτόν, αλλά ένα θρίλερ με συμπαγή δραματουργία και ατμόσφαιρα. Η διάψευση όμως ήρθε παρά τη φιλότιμη προσπάθεια του Ντι Κάπριο. Μόνον αυτός διασώζεται από το ναυάγιο στις βραχώδεις ακτές του «Νησιού των καταραμένων».

Δείτε

• Το νησί των καταραμένων (Shutter Island, 2010)

H τελευταία ταινία του Μάρτιν Σκορσέζε έκανε πρεμιέρα στο φεστιβάλ του Βερολίνου και στη συνέχεια ήρθε και στις ελληνικές αίθουσες. Το σενάριο της Λέτας Καλογρίδη βασίζεται στο ομότιτλο μυθιστόρημα του Ντένις Λεχέιν («Σκοτεινό ποτάμι»). Με Λεονάρντο ντι Κάπριο, Μαρκ Ράφαλο, Μπεν Κίνγκσλεϊ, Μισέλ Ουίλιαμς, Μαξ φον Σίντοφ. (Βλέπε και στη στήλη «Σινεμαχίες» στο «Κ»)

• Οργισμένο είδωλο (Raging Bull, 1980)

Αριστουργηματική ταινία – επίλογος της πιο ανήσυχης δεκαετίας του μεταπολεμικού αμερικανικού σινεμά. Στο «Οργισμένο είδωλο», μια ηθογραφία γύρω από τα παρασκήνια του μποξ απογειώνεται σε σύγχρονη τραγωδία. Ο Τζέικ Λα Μότα με το πλεόνασμα των κιλών του Ρόμπερτ ντε Νίρο και την «τρέλα» του καθολικού Σκορσέζε είναι ένας Οθέλλος. Γυμνός, επιθετικός και, εν τέλει, κατεστραμμένος από το αμάρτημα της ζήλιας. Η ταινία σηματοδοτεί το τέλος της πιο δημιουργικής εποχής του Σκορσέζε. Ο Ρόμπερτ ντε Νίρο βραβεύτηκε με Οσκαρ. (Σε dvd)

• O ταξιτζής (Τaxi Driver, 1976)

Ο Σκορσέζε φέρνει διακριτικά το μοντέρνο σινεμά στην καρδιά της χολιγουντιανής βιομηχανίας με την κάθοδο ενός βετεράνου του Βιετνάμ στην κόλαση των δρόμων της Νέας Υόρκης. Ρεσιτάλ ερμηνείας από τον Ρόμπερτ ντε Νίρο. Xρυσός Φοίνικας στις Κάννες. (Σε dvd)

• Ο πληροφοριοδότης (The Departed, 2006)

Το μοναδικό Οσκαρ του Σκορσέζε τού απονεμήθηκε για μια καλογυρισμένη γκανγκστερική περιπέτεια γύρω από την ιρλανδέζικη μαφία της Βοστώνης. Με Λεονάρντο ντι Κάπριο, Ματ Ντέιμον, Τζακ Νίκολσον. (Σε dvd)