Τραγικό τέλος για τον ποιητή του παγκόσμιου κινηματογράφου

ΘΟΔΩΡΟΣ ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΣ

Ο σκηνοθέτης που επηρέασε το μοντέρνο σινεμά σε όλο τον κόσμο, ο κορυφαίος του σύγχρονου ελληνικού κινηματογράφου, έσβησε ξαφνικά στα 77 του μετά από τροχαίο την ώρα των γυρισμάτων της νέας του ταινίας.

Μια «ανθρώπινη περιπέτεια». Τέτοιο ήταν για τον Θόδωρο Αγγελόπουλο, όπως ο ίδιος έλεγε, κάθε σκηνοθετικό πόνημα. Κάθε επίπονο γύρισμα, κάθε μακρόχρονη βυθομέτρηση μιας τραγικής φιγούρας που κουβαλάει στο βλέμμα και στις πλάτες της δεκάδες βάρη, κάθε εξονυχιστικά δουλεμένο πλάνο ενός τόπου που συγκεντρώνει στο χώμα του το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον.

Από τα μέλη του «Θιάσου», που «περιοδεύουν» στην Ελλάδα του Μεταξά, της γερμανικής κατοχής και του Εμφυλίου, μέχρι τον κινηματογραφιστή που κοιτά τα ταραγμένα Βαλκάνια των τελών του 20ού αιώνα με το «Βλέμμα του Οδυσσέα». Από τα κατσάβραχα της ηπειρωτικής Τυμφαίας, που θα χρησιμεύσουν ως σκηνικό «Αναπαράστασης» ενός στυγερού συζυγικού εγκλήματος, μέχρι την άσφαλτο της σημερινής Δραπετσώνας, όπου έμελλε να γραφεί η τελευταία -ανολοκλήρωτη- «περιπέτεια» του δημιουργού, ενώ αναζητούσε την «Αλλη θάλασσα».

Ο Ελληνας καλλιτέχνης έχασε χθες τη νύχτα στις 11.40 τη μάχη για τη ζωή του ενώ βρισκόταν στο χειρουργείο, στη μονάδα του νοσοκομείου Metropolitan. Το ατύχημα έγινε λίγο μετά τις 7.00 μ.μ., την ώρα που ο σκηνοθέτης βρισκόταν στο σημείο των γυρισμάτων της νέας του ταινίας «Η άλλη θάλασσα», μετά το πρώτο τούνελ του περιφερειακού της Δραπετσώνας. Το δίκυκλο που οδηγούσε ειδικός φρουρός εκτός υπηρεσίας παρέσυρε τον δημιουργό, που διέσχιζε το οδόστρωμα, ρίχνοντάς τον σ' ένα ανοιχτό τσιμεντένιο φρεάτιο βάθους 3 μέτρων.

Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος παραλαμβάνει τον Χρυσό Φοίνικα το 1998 στις Κάνες για την ταινία του «Μια αιωνιότητα και μια μέρα»

Στη συνέχεια το ασθενοφόρο τον μετέφερε αρχικά στο Αττικό νοσοκομείο απ' όπου, με απόφαση της οικογένειάς του, μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο Metropolitan, στο οποίο και υπέκυψε στα τραύματά του. Σύμφωνα με τους γιατρούς, ο Θόδωρος Αγγελόπουλος διεκομίσθη σχεδόν χωρίς σφυγμό.

Το πρώτο χειρουργείο στα πόδια ακολούθησε δεύτερο στη σπλήνα, αλλά δεν κατέστη δυνατό να σταματήσει η εσωτερική αιμορραγία στα όργανα της κοιλιακής χώρας. Στο πλευρό του δημιουργού βρισκόταν από την πρώτη στιγμή η σύζυγος και παραγωγός των ταινιών του, Φοίβη Οικονομοπούλου, με την οποία ήταν μαζί από το 1979, έχοντας αποκτήσει τρεις κόρες, την Αννα, την Κατερίνα και την Ελένη. Κοντά του ήταν και οι στενοί φίλοι και συνεργάτες του.

Σκηνή από το «Μια αιωνιότητα και μια μέρα», που του χάρισε τον Χρυσό Φοίνικα

Πρωτεργάτης του ονομαζόμενου «σύγχρονου ελληνικού κινηματογράφου» και ο μόνος Ελληνας σκηνοθέτης που έχει επηρεάσει τόσο βαθιά αισθητικές τάσεις του μοντέρνου σινεμά παγκοσμίως, ο Θόδωρος Αγγελόπουλος γεννήθηκε τον Απρίλιο του 1935 στην Αθήνα και ακολούθησε σπουδές Νομικής, τις οποίες, όμως, εγκατέλειψε πριν πάρει το πτυχίο του.

Το 1961 φεύγει για το Παρίσι, όπου ξεκινά σπουδές στη Σορβόνη -γαλλική φιλολογία και φιλμογραφία- και την επόμενη χρονιά γίνεται δεκτός στη σχολή κινηματογράφου IDHEC. Ολοκληρώνοντας τις σπουδές του, που θα συμπεριλάβουν και μαθήματα σινεμά - ντιρέκτ δίπλα στον εθνολόγο - κινηματογραφιστή Ζαν Ρους στο Musea de l' Homme, επιστρέφει το 1964 στην Ελλάδα και σύντομα αρχίζει να εργάζεται ως κριτικός κινηματογράφου, μαζί με τους Βασίλη Ραφαηλίδη και Τώνια Μαρκετάκη, στην εφημερίδα «Δημοκρατική Αλλαγή», όπου και θα συνεχίσει να γράφει μέχρι την αναστολή της λειτουργίας της με τον ερχομό της χούντας το 1967.

Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος στα γυρίσματα της ταινίας του «Το λιβάδι που δακρύζει»

Το 1965, ο Βαγγέλης Παπαθανασίου του ζητεί να γυρίσει ένα φιλμ για το συγκρότημα Φόρμινξ, που δεν θα ολοκληρωθεί ποτέ. Θα ολοκληρώσει, ωστόσο, τρία χρόνια μετά την ταινία μικρού μήκους «Εκπομπή» που προκαλεί αίσθηση στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης και αποσπά το Βραβείο των Ελλήνων Κριτικών. Θα είναι, όμως η «Αναπαράσταση», η πρώτη του μεγάλου μήκους δουλειά το 1970, που θα του εξασφαλίσει διακρίσεις σε Ελλάδα και εξωτερικό, θα τον στέψει έναν από τους πλέον ελπιδοφόρους σκηνοθέτες της Ευρώπης και θα σημάνει την αρχή του «Σύγχρονου Ελληνικού Κινηματογράφου», μιας τάσης ενισχυμένης κι από την ίδια τη δουλειά του ως συγγραφέα και θεωρητικού στο περιοδικό «Σύγχρονος Κινηματογράφος», που είχε ιδρύσει το 1969 με τον Ραφαηλίδη.

Από κει και μέχρι την ανολοκλήρωτη «Αλλη θάλασσα» έχουν «περάσει», μεταξύ άλλων, μια τριλογία πάνω στην ελληνική ιστορία του 20ού αιώνα -»Μέρες του '36», «Ο Θίασος», «Οι Κυνηγοί»- που εξακολουθεί να διδάσκεται κεφάλαιο προς κεφάλαιο, πλάνο προς πλάνο στις κινηματογραφικές σχολές του κόσμου για τον τρόπο που τέμνει τον χρόνο στο πλαίσιο του ίδιου κάδρου, ένα «Ταξίδι στα Κύθηρα» που σφράγισε την ερμηνευτική καριέρα των Μάνου Κατράκη και Διονύση Παπαγιαννόπουλου, συνεργασίες με διεθνής σταρ επιπέδου Μαρτσέλο Μαστρογιάνι («Το μετέωρο βήμα του πελαργού», «Ο Μελισσοκόμος») ή Χάρβεϊ Καϊτέλ («Το βλέμμα του Οδυσσέα»), ένας Χρυσός Φοίνικας στις Κάνες («Μια αιωνιότητα και μια μέρα»).

Οπως και τα δύο πρώτα μέρη μιας άλλης ιστορικής τριλογίας «Το λιβάδι που δακρύζει» και «Η σκόνη του χρόνου», την ολοκλήρωση της οποίας προτίμησε πριν από λίγους μήνες να αναβάλει ο δημιουργός για να αφηγηθεί στο φάσμα της τρέχουσας οικονομικής κρίσης τις σχέσεις ενός διεφθαρμένου επιχειρηματία και πολιτικού του Πειραιά με την ηθοποιό κόρη του, που ζει μέσα από την τέχνη της. Μια ταινία «που αφορά το ελληνικό παρόν και έμμεσα το μέλλον», όπως δήλωνε ο ίδιος πριν το νήμα της ζωής και του έργου του κοπεί απότομα χθες το απόγευμα στον περιφερειακό της Δραπετσώνας, κοντά στα γυρίσματα, από ένα δίκυκλο.

Παγκόσμια αναγνώριση

• «Η Εκπομπή», βραβείο κριτικών στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης 1968
• «Αναπαράσταση», Α' Βραβείο στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης 1970, Βραβείο Ζωρζ Σαντούλ (Γαλλία, 1971), Καλύτερης Ξένης Ταινίας στο Φεστιβάλ Hyeres (1971), Ειδική Μνεία της Διεθνούς Ενωσης Κριτικών Κινηματογράφου (FIPRESCI) στο Κινηματογραφικό Φεστιβάλ Βερολίνου (1971)
• «Μέρες του '36», Βραβείο Σκηνοθεσίας και Φωτογραφίας στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης 1972, Βραβείο της FIPRESCI στο Κινηματογραφικό Φεστιβάλ Βερολίνου (1972)
• «Ο Θίασος», Καλύτερης Ταινίας, Σκηνοθεσίας, Σεναρίου, Α' αντρικού και Α' Γυναικείου Ρόλου, Πανελλήνιας Ενωσης Κριτικών Κινηματογράφου στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης 1975, Καλύτερη Ταινία της δεκαετίας 1970-1980 από την Ενωση Κριτικών της Ιταλίας
• «Οι Κυνηγοί», Βραβείο Καλύτερης Ταινίας στο Φεστιβάλ του Σικάγο (1977), Βραβείο της Ενωσης Τούρκων Κριτικών (1977), επίσημη συμμετοχή στο Φεστιβάλ των Κανών
• «Ο Μεγαλέξανδρος» έλαβε το Χρυσό Λιοντάρι το 1980 στο Κινηματογραφικό Φεστιβάλ Βενετίας
• «Ταξίδι στα Κύθηρα», Βραβείο Σεναρίου στο Φεστιβάλ των Κανών (1984), κρατικά βραβεία Καλύτερης Ταινίας, Σεναρίου, Α' Ανδρικού Ρόλου, Α' Γυναικείου Ρόλου, Σκηνογραφίας, Βραβείο Κριτικών στο Φεστιβάλ Ρίο ντε Τζανέιρο (1984)
• «Τοπίο στην Ομίχλη» έλαβε (μοιράστηκε) το Αργυρό Λιοντάρι Καλύτερης Σκηνοθεσίας στο Κινηματογραφικό Φεστιβάλ Βενετίας, Βραβείο Φελίξ Καλύτερης Ευρωπαϊκής Ταινίας (1988)
• «Το βλέμμα του Οδυσσέα» έλαβε το Μεγάλο Βραβείο Κριτικής Επιτροπής στο Φεστιβάλ των Κανών, Βραβείο της FIPRESCI (1995). Επίσης, οι κριτικοί του περιοδικού «Time» το ψήφισαν στις 100 καλύτερες ταινίες του παγκόσμιου κινηματογράφου.
• «Μια αιωνιότητα και μια μέρα» κέρδισε τον Χρυσό Φοίνικα στο Φεστιβάλ των Κανών (1998)
• «Τριλογία - Το λιβάδι που δακρύζει» κέρδισε Βραβείο της FIPRESCI (2004)
• Χρυσό μετάλλιο του ιδρύματος Circulo de Bellas Artes (Μαδρίτη, 2008) για το σύνολο του έργου του

Η φιλμογραφία του
Πορεία από την «Εκπομπή» μέχρι την «Τριλογία»

• 1968: Εκπομπή (μικρού μήκους)
• 1970: Αναπαράσταση
• 1972: Μέρες του '36
• 1975: Ο θίασος
• 1977: Οι Κυνηγοί
• 1980: Ο Μεγαλέξανδρος
• 1983: Αθήνα, επιστροφή στην Ακρόπολη (τηλεταινία)
• 1984: Ταξίδι στα Κύθηρα
• 1986: Ο Μελισσοκόμος
• 1988: Τοπίο στην ομίχλη
• 1991: Το μετέωρο βήμα του πελαργού
• 1995: Lumiere et compagnie (σπονδυλωτή)
• 1995: Το βλέμμα του Οδυσσέα
• 1998: Μια αιωνιότητα και μια μέρα
• 2003: Τριλογία - Ι. Το λιβάδι που δακρύζει
• 2008: Τριλογία - ΙΙ. Η σκόνη του χρόνου

ΡΟΜΠΥ ΕΚΣΙΕΛ - ΑΝΤΑ ΔΑΛΙΑΚΑ, ΕΘΝΟΣ, 25/1/2012