Πιρουέτες μέχρι τελικής πτώσης

Ο «Μαύρος κύκνος» του Ντάρεν Αρονόφσκι και οι συντελεστές του πρωταγωνιστούν απόψε στις Χρυσές Σφαίρες

• Του Δημητρη Mπουρα, Η Καθημερινή, Kυριακή, 16 Iανoυαρίου 2011

Το κέντρο βάρους στον «Μαύρο κύκνο» του Ντάρεν Αρονόφσκι είναι η αέρινη Νάταλι Πόρτμαν στον ρόλο μιας νεαρής μπαλαρίνας που ενσαρκώνει την αθωότητα, άλλοτε ντυμένη στα λευκά, κι άλλοτε τυλιγμένη σε ένα χνουδωτό παλτό σε απαλούς τόνους του ροζ, σαν λούτρινο παιχνίδι σε κοριτσίστικο δωμάτιο. Η αθωότητα σε ένα λαστιχένιο κορμί, περιτριγυρισμένη από μαυροντυμένες γυναίκες ή από σκιές. Η αιθέρια μπαλαρίνα κέρδισε τον ρόλο της βασίλισσας σε μια παράσταση της «Λίμνης των κύκνων». Τώρα πρέπει να ξορκίσει φόβους και αναστολές για να ανακαλύψει τη σκοτεινή πλευρά της.

Απέναντι στην Πόρτμαν στέκουν ο Γάλλος ηθοποιός Βενσάν Κασέλ (σαν σύγχρονος Μεφιστοφελής), η Μπάρμπαρα Χέρσεϊ (σαν σκιά από το «Ψυχώ» του Χίτσκοκ) και η νεαρή Μίλα Κούνις (με τη σεξουαλικότητα μιας φαμ φατάλ από εφιάλτη του Ντέιβιντ Λιντς). Ο «Μαύρος κύκνος» και οι συντελεστές του αναμένονται ως οι μεγάλοι πρωταγωνιστές στις Χρυσές Σφαίρες που απονέμονται απόψε, περασμένα μεσάνυχτα για εμάς, στο Λος Αντζελες.

• Από τον Τσαϊκόφσκι...

Η βουτιά στο μαύρο προβάλλει σαν ένας μονόδρομος για τον καλλιτέχνη, που πρέπει να κοιτάξει και στις πιο σκοτεινές γωνιές του υποσυνειδήτου του, στις πιο απωθημένες του εικόνες κι επιθυμίες, να βασανιστεί, για να απελευθερωθεί και να απελευθερώσει. Απόλυτο καλό δεν υπάρχει, όπως δεν υπάρχει και απόλυτο κακό. Η αγάπη λυτρώνει όσο και ο θάνατος. Ο Αρονόφσκι, στις πιο καλές στιγμές του «Μαύρου κύκνου», προσπαθεί να διαταράξει την ισορροπία στον κόσμο της ηρωίδας του, μετατοπίζοντας το κέντρο βάρους από τον λευκό στον μαύρο κύκνο, όπου είναι και ο πυρήνας του ρομαντικού μύθου. Ο ρόλος της Οντέτ (ο λευκός κύκνος) έρχεται κουτί στη νεαρή Νίνα (Πόρτμαν), όμως το κλειδί στο έργο του ρομαντικού Τσαϊκόφσκι βρίσκεται στον δίδυμο μαύρο κύκνο, στον ρόλο της Οντίλ που είναι η πρώτη μεγάλη πρόκληση της Νίνας. «Ξέχνα την πειθαρχία και αφέσου στις αισθήσεις σου» φωνάζει διαρκώς ο σκηνοθέτης της παράστασης, Τομά (Κασέλ). Φιλήδονος και αυταρχικός, ασκεί μια ακατανίκητη έλξη στις νεαρές χορεύτριες που ονειρεύονται μια θέση στα άστρα. Το τέλειο στην τέχνη προϋποθέτει την τεχνική αρτιότητα, την απόλυτη ισορροπία του ανθρώπινου κορμιού που άλλοτε στροβιλίζεται σαν σβούρα και άλλοτε ξεφεύγει από τον νόμο της βαρύτητας, όμως απαιτεί κάτι άλλο: την ανακάλυψη του «τέρατος» μέσα της, τη μεταμόρφωση σε μαύρο κύκνο.

• ...στον Πολάνσκι

Η ανατροπή της λογικής και της τάξης συνιστούν τον βασικό πυρήνα του ρομαντισμού γύρω από τον οποίο κάνει πιρουέτες ο Αρονόφσκι επιδεικνύοντας το στυλ και την τεχνική του. Η βιρτουοζιτέ του είναι αξιοθαύμαστη, θα άξιζε κάτι περισσότερο από ένα βραβείο Οσκαρ, όμως δεν καταφέρνει και πολλά πέραν του εντυπωσιασμού.

Ο «Μαύρος κύκνος» έχει εξαιρετική γραφή και εξίσου εξαιρετικές ερμηνείες, όχι όμως την αυθεντικότητα μιας ταινίας που θα επαναδιαπραγματεύεται τη σχέση ζωής του καλλιτέχνη με την τέχνη του μέσα από τις αναφορές στη «Λίμνη των κύκνων» που είναι χαρακτηριστική του ρωσικού ρομαντισμού. Δεν είναι ούτε το «All that jazz» των ημερών μας, γιατί του λείπει ο πυρετός του Μπομπ Φόσι. Ο Αρονόφσκι είναι ένας άριστος τεχνίτης, αλλά όχι ένας μεγάλος Αμερικανός δημιουργός. Ο «Μαύρος κύκνος» από ένα σημείο και έπειτα παρασύρεται σαν καρυδότσουφλο από την πληθωρικότητα ενός κινηματογραφιστή που έχει πείσει προ πολλού ότι μπορεί να κάνει τα πάντα. Η κινηματογραφική μηχανή κινείται δαιμονισμένα γύρω από την Πόρτμαν, όμως αυτό δεν είναι αρκετό για να στοιχειώσει ο δαίμονας τις εικόνες του.

Ο «Μαύρος κύκνος» είναι μια στιβαρή κατασκευή, λιγότερο ουσιώδης από τον προπέρσινο «Παλαιστή» και επίσης λιγότερο ευρηματική από την new age «Πηγή της ζωής» του 2006 όπου το μελόδραμα ανανεώθηκε αληθινά. Ο Αρονόφσκι είναι ένας άψογος αντιγραφέας του ίδιου του του εαυτού, όταν για παράδειγμα σκηνοθετεί την αποχή της ανορεξικής μπαλαρίνας του από την ηδονή του φαγητού, θυμίζοντας τη νηστεία της μεσήλικης Ελεν Μπέρστιν στο «Ρέκβιεμ για ένα όνειρο», αλλά και ένας ιδανικός «κλέφτης» των άλλων. Παραπλεύρως του ρομαντισμού τοποθετεί την «Αποστροφή» του Ρομάν Πολάνσκι: από εκεί ξεπατικώνει τη συνταγή για να περιγράψει τον διαταραγμένο ψυχισμό της Νίνας, η οποία έχει μια ενοχική, σχεδόν φοβική, σχέση με το σεξ όπως η Κατρίν Ντενέβ της «Αποστροφής».

Δείτε

• Μαύρος Kύκνος (Black Swan, 2010)

Μια ανερχόμενη χορεύτρια, η Νίνα, επιλέγεται για τον ρόλο της βασίλισσας των κύκνων στο ανέβασμα τoυ κλασικού έργου του Τσαϊκόφσκι στη Νέα Υόρκη. Ο σκηνοθέτης της παράστασης πιστεύει πως η επιτυχία προϋποθέτει την απώλεια της αθωότητας ή και την εκπόρνευση και πιέζει αφόρητα τη νεαρή μπαλαρίνα για να προσεγγίσει μέσα από τον ερωτισμό την πλευρά του ρόλου της που αφορά τον «Μαύρο Kύκνο». Η Νίνα, που ήδη βρίσκεται στη δίνη του άγχους, αρχίζει να έχει παραισθήσεις όταν έρχεται από το Σαν Φρανσίσκο η πιθανή αντικαταστάτριά της, η Λίλι, που πλημμυρίζει από ερωτισμό και εκπροσωπεί τον εύκολο δρόμο προς τη δόξα.

Η Νίνα, που βασανίζει το σώμα της για να αγγίξει το ιδανικό της τέχνης, είναι στη σκιά δύο γυναικών οι οποίες εκπροσωπούν δύο πιθανές μελλοντικές διαδρομές στη ζωή της: την καταπιεστική μητέρα της, η οποία εγκατέλειψε τον χορό όταν έμεινε έγκυος, και μια διάσημη χορεύτρια που βαδίζει προς τη δύση της καριέρας της. Τη νύχτα της μεγάλης πρεμιέρας, κατά τη στιγμή της κορύφωσης του έργου, η Νίνα επιλέγει με ένα τραγικό τρόπο να σταματήσει τον χρόνο για να κρατήσει αναλλοίωτη την εικόνα της. Αυτό είναι και το μόνο σημείο επαφής της με το πνεύμα των ρομαντικών.

Στις Χρυσές Σφαίρες, η Νάταλι Πόρτμαν και η Μίλα Κούνις είναι υποψήφιες στις κατηγορίες πρώτου και δεύτερου ρόλου. Ο Ντάρεν Αρονόφσκι για τη σκηνοθεσία του, ενώ ο «Μαύρος Kύκνος» θεωρείται φαβορί στην κατηγορία για το καλύτερο δράμα. (Πρεμιέρα στις 27/1)