Σμαραγδής: Η Αριστερά έριξε λάσπη σε πολλούς καλλιτέχνες

• Γιάννης Σμαραγδής, σκηνοθέτης Στη ζωή μου δεν επεδίωξα αξιώματα ή θέσεις, αντίθετα αρνήθηκα πολλές προτάσεις 
• Του Δημητρη Ρηγοπουλου, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΉ, 2 Σεπτεμβρίου 2013

Δεν του έφταναν του Γιάννη Σμαραγδή οι σκοτούρες που αφήνουν πίσω τους φιλόδοξες και πολυδάπανες παραγωγές ή όσες ανοίγονται μπροστά του καθώς έχει βάλει ήδη μπροστά την επόμενη κινηματογραφική βιογραφία (Νίκος Καζαντζάκης) ήρθε το «επεισόδιο της μαντινάδας» να μας θυμίσει πόσο εύκολα αυτός ο ήρεμος, μειλίχιος, χαμογελαστός δημιουργός μπορεί τόσο εύκολα να ερεθίσει τους «ορκισμένους» εχθρούς του. Οσους, δηλαδή, βρίσκουν τις ταινίες του «ακαδημαϊκές», υπερβολικά «ελληνοπρεπείς» ή κεκαλυμμένες «αγιογραφίες» των προσώπων που επιχείρησε να προσεγγίσει κατά καιρούς (Καβάφης, Ελ Γκρέκο, Βαρβάκης). Αλλά όχι μόνον αυτούς. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης πλημμύρισαν από δηλητηριώδη σχόλια με στόχο τον άνθρωπο που απήγγειλε μαντινάδα στον Αντώνη Σαμαρά κατά τη διάρκεια τιμητικής εκδήλωσης στην Πύλο.

Αλλά ακόμα και χωρίς τη «σκανδαλώδη» πρωτοβουλία του Γιάννη Σμαραγδή να κολακέψει τον Ελληνα πρωθυπουργό μια συζήτηση μαζί του έχει πολύ «ζουμί». Το όνομά του συζητιέται έντονα για τη θέση του προέδρου του Διοικητικού Συμβουλίου του Εθνικού Θεάτρου μετά την παραίτηση του Σταύρου Ξαρχάκου. Οι ταινίες του παρουσιάζουν εμπορική επιτυχία, ενώ ταυτόχρονα έχει «απέναντί» του τους περισσότερους Ελληνες κριτικούς. Και στην εποχή του Μνημονίου είναι ίσως ο μοναδικός άνθρωπος από τον χώρο του Πολιτισμού που δηλώνει τόσο ανοιχτά την υποστήριξή του στον Αντώνη Σαμαρά.

– Υπήρξαν μετέπειτα σκέψεις μετά τη μαντινάδα στον πρωθυπουργό;

– Εννοείτε την επίθεση που ξέσπασε προς το πρόσωπό μου στο Διαδίκτυο, καθώς και από ορισμένους δημοσιογράφους; Είναι συνήθης συμπεριφορά ορισμένων κέντρων προς καλλιτέχνες, οι οποίοι κατά την άποψή τους «βγήκαν απ’ το μαντρί» της Αριστεράς και έπρεπε παραδειγματικά να τιμωρηθούν.

– Τι εννοείτε;

– Οταν το 1946 ο Νίκος Καζαντζάκης έγινε υπουργός Ανευ Χαρτοφυλακίου στην κυβέρνηση Σοφούλη, η Αριστερά τον λάσπωσε ως προδότη... Ο Μάνος Χατζιδάκις, όταν συνδέθηκε με φιλία με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή ως πρώην ΕΠΟΝίτης, λασπώθηκε ως φασίστας και δέχθηκε χυδαιότατες επιθέσεις, χαρακτηρίστηκε δε ως ιδιοτελής και καιροσκόπος όταν ανέλαβε το Τρίτο Πρόγραμμα... Το ίδιο έγινε και με πρόσωπα του Πολιτισμού που δεν ήταν «δικοί τους», που τους κατασυκοφάντησαν και τους σπίλωσαν με ανίερους τρόπους, όπως τον μεγάλο συνθέτη και βραβευμένο με Οσκαρ Βαγγέλη Παπαθανασίου... Λάσπη και μίσος με χίλιους τρόπους μέχρι που έφυγε στο εξωτερικό και ησύχασε...

– Θέλετε να πείτε ότι βρίσκεστε στο στόχαστρο ορισμένων;

– Ποιο λοιπόν ήταν το έγκλημά μου; «Βγήκα από το μαντρί» της Αριστεράς και έγινα απελεύθερος! Ο Δήμος Πύλου αποφάσισε (όπως και πολλοί άλλοι δήμοι) να με τιμήσει για το κινηματογραφικό μου έργο και είχα τη μεγάλη τιμή να μου επιδώσει την τιμητική πλακέτα ο πρωθυπουργός της χώρας Αντώνης Σαμαράς, ο οποίος είχε την ευγένεια να πει καλά λόγια για το πρόσωπό μου. Πιστεύω ότι ήταν μια συμβολική πράξη προς τη μεγάλη τέχνη του κινηματογράφου που υπηρετώ, αλλά και προς τους ανθρώπους της Τέχνης γενικότερα. Από τη μεριά μου ως αντιφώνηση όπως κάνουν και στο Ψηλορείτικο χωριό μου στην Κρήτη εδώ και αιώνες, είπα μια αυτοσχέδια μαντινάδα που είχε δύο λέξεις-κλειδιά, γι’ αυτούς που ξέρουν την προσευχή τους: τη λέξη φωτεινός-ΦΩΣ και τη λέξη σ’ αγαπάμε-ΑΓΑΠΗ. Του έστειλα δηλαδή, από τη μεριά μου καλή ενέργεια, κάτι που θεωρώ ότι χρειάζεται ο πρωθυπουργός, ο κάθε πρωθυπουργός.

– Δεν περιμένατε ότι αυτή η έστω αυθόρμητη εκδήλωση θα μπορούσε να συνδεθεί με τη θέση του προέδρου στο Εθνικό;

– Ολοι αυτοί που επιθυμούν τον δημιουργικό μου θάνατο, τι είπαν: «ότι γλείφω τον πρωθυπουργό γιατί διακαώς επιθυμώ να γίνω πρόεδρος του Εθνικού Θεάτρου». Μα ποιος σας είπε αλήθεια ότι ενδιαφέρομαι και μάλιστα διακαώς γι’ αυτή τη θέση; Για να ωφεληθώ σε τι; Σε χρήμα; Είναι άμισθη θέση... Σε εξουσία; Αυτή ασκείται από τον καλλιτεχνικό διευθυντή... Στη ζωή μου δεν επεδίωξα αξιώματα ή θέσεις, αντιθέτως αρνήθηκα πολλές φορές προτάσεις που μου έγιναν τόσο από την Αριστερά όσο και από τα αστικά κόμματα, για ευρωβουλευτής, βουλευτής Επικρατείας, ή για υψηλές θέσεις όπως στην ΕΡΤ κ.α. και πάντοτε τις αρνήθηκα. Δέχθηκα, ωστόσο, να πάω επί κυβερνήσεως ΠΑΣΟΚ στη θέση του αντιπροέδρου του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης ύστερα από παράκληση του καλλιτεχνικού διευθυντή, Δημήτρη Εϊπίδη, τον οποίον ιδιαιτέρως εκτιμώ, υπό την προϋπόθεση ότι δεν θα πληρώνομαι και όσο είμαι σε αυτή τη θέση δεν θα προβληθεί τίποτα δικό μου στο Φεστιβάλ.

Τρεις λόγοι με απομάκρυναν από την πολιτικοποιημένη δράση

– Είστε «παιδί» της Μεταπολίτευσης, υπήρξατε δραστήριος σε αυτήν την περίοδο. Πώς την κρίνετε σήμερα, σε μια εποχή που της καταμαρτυρούν τόσα;

– Αυτό είναι θέμα της Ιστορίας, των ιστορικών και των κοινωνιολόγων.

– Είναι αλήθεια ότι στα πρώτα χρόνια της Μεταπολίτευσης ήσασταν κοντά στο ΚΚΕ. Σήμερα πώς θα περιγράφατε το ιδεολογικό σας στίγμα;

– Δεν ήμουν ποτέ κοντά στο ΚΚΕ. Οταν ήμουν φοιτητής στο Παρίσι ήμουνα μέλος του ΚΚΕ Εσωτερικού στην ίδια KOBA με τον Νίκο Πουλατζά, τον Νίκο Σβορώνο και πολλούς άλλους. Ωστόσο, τρία καθοριστικά γεγονότα με απομάκρυναν σιγά σιγά από την πολιτικοποιημένη δράση. Το πρώτο γεγονός ήταν η αυτοκτονία του μεγάλου στοχαστή, μαρξιστή και φίλου μου Νίκου Πουλατζά το 1979 στο Παρίσι. Αυτό άρχισε να σημαίνει για μένα πως κολυμπούσα σε λάθος ποτάμι. Πως έσκαβα σε λάθος χωράφι. Το δεύτερο γεγονός ήταν το πρώτο μου ταξίδι στον τότε υπαρκτό σοσιαλισμό στη Ρωσία, όπου συμμετείχα στο Φεστιβάλ της Μόσχας με την ταινία μου «Το τραγούδι της Επιστροφής» (1983), όπου έπαθα ιδεολογικό σοκ. Και το τρίτο ήταν όταν δημόσια ο Λεωνίδας Κύρκος (προσωπικός φίλος του πατέρα μου και δικός μου) χαρακτήρισε τους αριστερούς ηγέτες που μας οδήγησαν στον εμφύλιο πόλεμο και την εθνική καταστροφή «γελοία ανθρωπάκια». Εκτοτε αποφάσισα να δρω ως ελεύθερος άνθρωπος και πολίτης, ποτέ όμως δεν στράφηκα ενάντια στην Αριστερά, ενώ οι μηχανισμοί της Αριστεράς στράφηκαν και στρέφονται συχνά ενάντια σε μένα, αλλά κυρίως ενάντια στο έργο μου.

– Αν είχατε να επιλέξετε έναν πρωθυπουργό από το 1974 και μετά ποιον θα επιλέγατε;

– Οπως και τα έργα τέχνης, ο τελικός κριτής είναι μόνο ο Χρόνος. Το ίδιο ισχύει και για τις πράξεις των ανθρώπων, κρίνονται και αξιολογούνται μόνο από τον Χρόνο. Ο σημερινός πρωθυπουργός Αντώνης Σαμαράς είναι εν δράσει ακόμη. Ο χρόνος θα δείξει τι έπραξε και πού θα καταταχθεί. Ωστόσο, κατά την προσωπική μου άποψη μπορώ να πω με βεβαιότητα, και γι’ αυτό τον στήριξα προεκλογικά και συνεχίζω να τον στηρίζω, πως είναι ο κατάλληλος άνθρωπος, την κατάλληλη στιγμή στην κατάλληλη θέση. Είναι φωτεινός, αγαπάει την Ελλάδα, είναι εργασιομανής και έχει αλλάξει θεαματικά προς το θετικότερο την εικόνα της χώρας στο εξωτερικό. Λίγο είναι αυτό σε σχέση με ό,τι παρέλαβε; Κι εγώ, λοιπόν, έχω το δικαίωμα να μιλώ για τον πρωθυπουργό που είναι κορυφαίος θεσμός, όπως κάνουν όλοι οι μεγάλοι Ευρωπαίοι δημιουργοί για τον πρωθυπουργό της χώρας τους, ανεξάρτητα αν τον ψήφισαν ή όχι.

Για να βρω χρήματα για τις ταινίες μου γίνομαι «επαίτης της αγάπης»

– Τι να περιμένουμε από τον «Καζαντζάκη» σας;

– Είναι μια ιδιότυπη βιογραφία. Οι θεατές θα δουν άγνωστες πλευρές αυτού του πολύ σπουδαίου Κρητικού και Ελληνα συγγραφέα, στοχαστή, ποιητή, και αληθινά καλλιτέχνη. Θα δουν, επίσης, έναν υπέροχο άνθρωπο, ανεξίκακο, με κατανόηση ακόμα και για τους εχθρούς του (που ήταν όλοι Ελληνες), αλλά κυρίως θα δουν έναν άνθρωπο με τρομερό χιούμορ. Ελεγε μάλιστα, πως το γέλιο τον έβγαζε πάντα από τις δυσκολίες των περιστάσεων.

– Αισθάνεστε πικρία που τα μεγάλα ξένα φεστιβάλ δείχνουν να προτιμούν άλλου ύφους ελληνικές παραγωγές;

– Μα τι λέτε; Υπερηφάνεια νιώθω για τα νέα ταλέντα τα οποία θαυμάζω και επιτρέψτε μου να πω ότι εδώ και χρόνια είχα προβλέψει δημόσια ότι η νέα γενιά κινηματογραφιστών θα είναι καλύτερη από εμάς και θα μας «βάλουν τα γυαλιά». Ωστόσο, όλα αυτά τα μεγάλα ταλέντα διασκεδάζουν με παιχνίδια παρακμής, ακολουθώντας τις μόδες που επιτάσσουν τα ξένα φεστιβάλ και οι τρέχουσες μόδες του κινηματογράφου. Παίζοντας με τα «άνθη του κακού» φοβάμαι πως δημιουργείται ένα νοσηρό μέλλον. Αυτό επιθυμούν; Ή ένα φωτεινό αύριο; Αυτό φυσικά δεν σημαίνει πως όλοι πρέπει να κάνουν αυτό που κάνω εγώ (αλλά και πολλοί άλλοι όπως ο Αβδελιώδης, ο Βούλγαρης, ο Μπουλμέτης, ο Λυκουρέσης, ο Παπαστάθης). Ασφαλώς όλα τα είδη κινηματογράφου χρειάζονται και όλα πρέπει να γίνονται. Τώρα όσον αφορά τη συμμετοχή σε μεγάλα φεστιβάλ, εκτός των Καννών (όπου ποτέ δεν υπέβαλα αίτηση συμμετοχής γιατί δεν κατάφερα ποτέ να έχω έτοιμη ταινία Φλεβάρη ή Μάρτη), οι δικές μου ταινίες έχουν επισήμως συμμετάσχει στα φεστιβάλ του Βερολίνου και του Τορόντο. Τέλος, για μένα προσωπικά αυτό που έχει σημασία για τις ταινίες μου είναι να αγαπηθούν από το κοινό. Και δόξα τω Θεώ σ’ αυτό ευτύχησα.

– Οι παραγωγές σας δεν είναι φθηνές. Πού αναζητάτε χρηματοδότες; Για τον «Καζαντζάκη» θα ζητήσετε πόρους από το υπουργείο Πολιτισμού;

– Πράγματι, οι παραγωγές μας δεν είναι καθόλου φθηνές! Γι’ αυτό και κάθε φορά γίνομαι «επαίτης της αγάπης». Εδώ πρέπει να πω, πως είμαι τυχερός άνθρωπος που έχω σύντροφο και συνοδοιπόρο της ζωής και του έργου μου την γυναίκα μου Ελένη, η οποία είναι ένας κανονικός άγγελος. Σηκώνει τις μεγάλες πέτρες της παραγωγής αγόγγυστα. Να είναι καλά... Φαντάζομαι και σ’ αυτή την ταινία θα διεκδικήσουμε χρηματοδοτήσεις από την Ελλάδα και το εξωτερικό (συμπαραγωγούς, μίντια, επενδυτές και χορηγούς). Δυστυχώς, ο κινηματογράφος, όπως καλά γνωρίζετε είναι ακριβή τέχνη, αλλά και η πιο δημοφιλής, και μπορεί να γίνει μυστική και ουσιώδης για τα μεγάλα ζητήματα της ζωής. Oσο για τον νυν υπουργό Πολιτισμού Πάνο Παναγιωτόπουλο, τον εκτιμώ για την ευρυμάθειά του και την αγάπη του για τις Τέχνες και τον κινηματογράφο ιδιαιτέρως. Για την «πολιτιστική διπλωματία» που εξήγγειλε και το πώς θα εφαρμοστεί εμπράκτως στον κινηματογράφο δεν το γνωρίζω. Εύχομαι και πιστεύω να δώσει τη σημασία που αρμόζει στον κινηματογράφο. Σε ό,τι αφορά τις χρηματοδοτήσεις των ταινιών, αυτές γίνονται από το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου και όχι από το υπουργείο Πολιτισμού.

– Ναι, αλλά το Κέντρο χρηματοδοτείται από το υπουργείο.

– Ναι αλλά το Κέντρο αυτοδιοικείται. Αποφασίζουν ανεξάρτητα.

– Τελικά τι σημαίνει Ελλάδα και Ελληνισμός για εσάς;

– Το 1973 όταν ήμουνα φοιτητής κινηματογράφου στο Παρίσι, ήμουν στην Αριστερά και κοίταζα μόνο τους λαϊκούς αγώνες. Τότε συνέβη ένα γεγονός και «ανακάλυψα» εντός μου την Ελλάδα και τον Ελληνισμό και «όλα έγιναν άλλα». Μια συννεφιασμένη και βροχερή μέρα από βαθιά νοσταλγία για το ελληνικό φως, αλλά και την μελλοντική γυναίκα μου που βρισκόταν στην Ελλάδα και υπεραγαπούσα πήγα στο Λούβρο να δω τα ελληνικά αγάλματα μήπως και πάρω δύναμη από την ομορφιά τους. Στάθηκα μπροστά στο άγαλμα της Αφροδίτης της Μήλου και ασυναίσθητα ακούμπησα τα δάχτυλά μου στο κάτω μέρος του αγάλματος. Ο Γάλλος φύλακας με πλησίασε και άγρια μού είπε «Μην το αγγίζετε… Απαγορεύεται!». Ηταν σαν να με μαστίγωσαν. Του είπα «Δεν μπορείς να μου απαγορεύσεις να αγγίζω κάτι που είναι δικό μας, ελληνικό». Μού είπε ειρωνικά «Ηταν δικό σας, τώρα δεν είναι!»... Πήγα στη διπλανή αίθουσα και ανάμεσα σε ξεριζωμένα ελληνικά αγάλματα, ξέσπασα σε λυγμούς. Ετσι, σιγά σιγά επέστρεψα σ’ αυτό που λέει ο Καβάφης «Εμείς Ελληνικός καινούργιος κόσμος μέγας», και στην ελληνική ιδεολογία του μέτρου και της ομορφιάς, της ηπιότητας των Μινωιτών, και της κατανόησης του δυνατού στον αδύναμο ή τον ηττημένο, αξίες που εμείς οι Ελληνες έχουμε στο κύτταρό μας. Ας θυμηθούμε τους «Πέρσες» έργο στο οποίο ο Αισχύλος αντί να περιγράψει τη νίκη και τον θρίαμβο των Αθηναίων κατά των Περσών περιγράφει τον πόνο των ηττημένων Περσών.

Oι σταθμοί του

• 1946 Γεννιέται στο Ηράκλειο Κρήτης.
• 1965 Σπουδάζει σκηνοθεσία στην Αθήνα και στο Παρίσι.
• 1972 «Εμφανίζεται» με τη μικρού μήκους ταινία «Δύο τρία πράγματα» που αποσπά βραβείο στην Ελλάδα και στο Φεστιβάλ του Μόντρεαλ.
• 1980 Σκηνοθετεί την πρώτη «οπτικοποιημένη» βιογραφία «Καλή σου Νύχτα, Κυρ Αλέξανδρε» για τον Παπαδιαμάντη.
• 1984 Υπογράφει σκηνοθετικά την τηλεοπτική σειρά «Χατζημανουήλ» και δύο χρόνια αργότερα το «Χαίρε Τάσο Καρατάσο».
• 1988 Σκηνοθετεί την κινηματογραφημένη σειρά «Σιγά η πατρίδα κοιμάται...».
• 1996 Εγκαινιάζει τις κινηματογραφικές βιογραφίες με τον «Καβάφη». Ακολουθούν ο «Ελ Γκρέκο» (2007) και «Ο Θεός αγαπάει το χαβιάρι» (2012).
• 2009 Με την ολοκλήρωση της ταινίας «Eλ Γκρέκο» αποφασίζει μαζί με την σύζυγό του Ελένη να δωρίσουν όλα τα δημιουργικά στοιχεία και τα έργα τέχνης που χρησιμοποιήθηκαν στην ταινία στον Δήμο Ηρακλείου με την προοπτική ίδρυσης του μουσείου «Eλ Γκρέκο, Επιστροφή στην πατρίδα».
• 2012 Στον γνωστό αμερικανικό κινηματογραφικό ιστότοπο Ιmdb η ταινία «Eλ Γκρέκο» κατατάσσεται πέμπτη στις 10 καλύτερες ταινίες όλων των εποχών.

Η συνάντηση

H ώρα που συναντηθήκαμε με τον κ. Γ. Σμαραγδή ήταν μάλλον απαγορευτική για «γεύμα» εκτός αν ζούσαμε σε κάποιο γραφικό χωριουδάκι της Κεντρικής Ευρώπης ή της Σκανδιναβίας. Παρ’ όλα αυτά τα εδέσματα που προσφέρει το γνωστό «Αθηναϊκόν» στη συμβολή Κηφισίας και Εθνικής Αντιστάσεως, στα όρια Νέου Ψυχικού και Χαλανδρίου, δεν μας άφησαν αδιάφορους, τουλάχιστον τον υπογράφοντα. Για έναν καπουτσίνο, ένα πράσινο τσάι και μία μπαγκέτα με σολωμό ο λογαριασμός ήταν 15 ευρώ.

Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ